సప్త స్వరాల చివరి మజిలీ- ని!

 

 

మమత వేగుంట

 

సప్తస్వరాల శిఖర బిందువు- నిషాదం!

స్వరం సరిహద్దులకి చివరి పరీక్ష- ని.

నీ వ్యక్తీకరణ పరిధుల తుదీ మొదలూ  తేల్చుకునే సమయంలో వినాలి- ని.

 

తెగని సంఘర్షణ తరవాతే గెలుపు

కాన్వాస్ చీకట్లోంచి మెరుస్తుంది కళాఖండం

ఆ ఉత్సాహపు ఉరకల్లో మేధో విజయంలో వినాలి- ని.

 

ఏనుగు ఘీంకారంలోంచి కదిలాయి నిషాద స్వరమూలాలు.

ఆ ఘీంకారం నిన్నూ నన్నూ ఆదిమ యుగాల్లోకీ తీసుకెళ్తుంది

ఈ క్షణంలోకీ ఇక్కడికీ మేల్కొల్పుతుంది.

సాధ్యమయ్యే కలలోకి మెలకువ- ని

ఒక అద్భుతంలోకి విజయ సోపానం- ని

సాధ్య స్వప్న కళకి చేరువగా విను- ని!

Mamata 1

వినిపిస్తోందా ఆ సూర్యుడి శ్వాస…అశ్వ ఘోష!

 

మమత వేగుంట 

 

దూరాన్నుంచి

గుర్రం అడుగుల  చప్పుడు విను,

గాఢమయ్యే లయలో

కొట్టుకునే నాడితో-

 

అదిగో చూడు

కాలు దూసే ఆశ్వ సోయగం   

ఆ  శక్తీ

ఆ తీవ్రతా.

suswaram

 

 

 

 

 

వింటూ వుండు

భైరవ రాగంలో పల్లవించే సౌందర్యం

ఎగసి పడే అశ్వ ఘోషలో 

వాది స్వర నాదం – ద!

ఆ నాదంలో  ఆ స్వరంలో

సూర్యకాంతిని తాకి చూడు.

నేలంతా  అల్లుకున్న వెల్తురు చూడు.

గుర్రం అడుగుల కింద మెరిసే శక్తినీ చూడు.

 

ఇక అప్పుడు కదా,

తపన జ్వాలగా ఎగసి పడుతుందీ!

*

Mamata 1

 

కోకిల పాడే దీపం పాట!

మమత వేగుంట 

 

పొడుగాటి నీడలు చీకట్లోకి కరిగిపోయాయి.

గాఢమవుతున్న ఆకాశంలో దిగంతానికి ఒక చట్రం గీస్తున్నాయి సాయంత్రపు రేఖలు.

దీపాలు ముట్టించే వేళ

వేసవి పాట కోసం కోకిలకి దాహం- నాలాగే.

ప.

ఆ కోకిల పిలుపు

సప్తస్వరాల్లో అయిదో పలుకు.

suswaram

స్థిరమైన ప్రకృతి దృశ్యం లాగానే ఎంతో నిబ్బరం ఆ స్వరంలో-

వేసవిలోని గాంభీర్యం ఆ పలుకులో.

దీపాలు వెలిగించే దీప రాగం – దీపకం- “ప” ఆ రాగానికి వాది స్వరం.

ఆ దీప గీతికని పాడే కోకిల గొంతు విను

నట్టింట్లోనూ గుండె లోతుల్లోనూ జీవించే  దీపాన్ని చూడు.

ఎదురుచూస్తున్న కలల పాట పాడే కోకిలని విను

అది జీవితాన్ని వెలిగించే కల.  

Mamata 1

పద పదవే పావురమా!

మమత వేగుంట 

 

సప్తస్వరాల్లో –

అటు స రి గ లోతుల్లో, ఇటు ప ద ని శిఖరాల్లో- మధ్యన – మ!

ఈ స్వరం  బరువూ, గంభీరమూ కూడా – హృదయాన్ని యిట్టే పట్టేస్తుంది.

 

నేలని ముద్దాడినట్టుండే ముత్యాల ముగ్గులు చూడు.

చుట్టూ వున్న భూమికి అదొక అందమైన కేంద్రమే కదా!

అలాగే, “మ” స్వరం కూడా మధురమైన నాదానికి భూమిక.

 

అది  పావురం పలికే పాట! నింగికి ఎగిరే సన్నాహంలో వున్న పావురం.  

మిల మిల మెరిసే విశాలమైన దాని రెక్కలు చూడు.

ఆ మెరుపు రెక్కల అందం మాల్కోస్ రాగ సౌందర్యానికే చిక్కుతుంది.

 

“మ” వాది స్వరమైన పురాగానమే మాల్కోస్!

సంగీత క్షేత్రం  నట్ట నడుమ “మధ్యమం”లో పండగే మాల్కోస్!

 

జీవితంలోని చాలా భాగం ఆ మధ్యమ క్షేత్రంలోనే నడుస్తుంది – ఎక్కువగా విలంబిత లయలో, మంద్ర సప్తకమై!

ఆ మధ్యే క్షేత్రాన్ని వోపికగా శోధించినప్పుడు,

ఆసాంతం ప్రయాణించినప్పుడే విహాయస విహారం!

 

ఈ లోపు మధ్యమ సంగీత నాదంలో తేలిపో!

 

Mamata 1

నీలో రాలే చంద్ర కాంతలు ….

మమత వేగుంట

 

వెన్నెలతో వెలిగిపోతోంది చీకటి ఆకాశం!

నక్షత్రాల మెత్తని కాంతిలో తడుస్తోంది.

 

చంద్రకాంతలన్నీ ఒక గాలి తరగలాగా నేలవైపు తరలివస్తున్నట్టే వుంది.

నేల దేహంలోకీ, నీలోకీ తీయతీయని పరిమళం ప్రవహిస్తోంది.

ఈ నడుమ మధ్యలో ఎక్కడో ఒక మేషం గొంతు విప్పుతోంది.

అదే కదా, గాంధారం! సప్తస్వరాల్లో మూడో స్వరం.

 

రాగ బిహాగ్ కి “గ” వాది స్వరం. బిహాగ్ శృంగార రస ఉత్సవం.

రాత్రి రెండో ఝాములో రాగాల పండగ.

ఒక అనిర్వచనీయమైన మాధుర్య ఆకర్షణ ఏదో ఈ రాగంలో వుంది,

అది పట్టుకోవాలని ఈ చిత్రంలో నా వెతుకులాట.

 

చంద్రకాంత పందిరి కింద నెమ్మదిగా నిద్రలోకి జారుకునే వేళ

సుదూరం నించి నీ వైపే వస్తున్న ప్రేమ గీతాన్ని విను! విను!

 

Mamata 1

ఇలాతలంలో హేమం పండగ…!

మమత వేగుంట 

 

 

suswaram

చీకట్లో మెరుస్తున్నాయి పల్లెపొలాల చాళ్ళు.
దున్నడం అయిపోయింది,
ఇక విత్తనాల కోసం వాటి ఎదురు చూపులు.

చీకటి ఎంత నల్లగా వున్నా, ఆ నేల ఎరుపుని దాచలేకపోతోంది.
అవునూ, అది నెలవంకా? లేదూ, ఎద్దు కొమ్మా?!

రి- సప్తస్వరాల్లో రెండోది.
వృషభం రంకెలోంచి పుట్టింది ఇది.
అంతే కాదు, దున్నిన నేల లోతుల్లోంచి మొలకెత్తే ప్రతిధ్వని కూడా అది.

ఈ నేల, మన దేశం.
రి- దేశ్ రాగానికి వాది స్వరం.
రాత్రి రెండో ఝాములో పాడే అందమైన, సంక్లిష్టమైన రాగం.

చాలా దేశభక్తి గీతాల్లాగే, వందే మాతరం మూల గీతం ఈ దేశ్ రాగంలో కూర్చిందే.
నా పెయింటింగ్ విషయానికి వస్తే,
వృషభం – నేలని దున్నే దేశభక్త.
సమున్నత శిఖరాలకు ఎగిసే పునాదినిస్తుంది.
ఎదగడానికి శక్తినిస్తుంది.

సస్య శ్యామలం!

Mamata 1

నెమలి పాడీ..వాన కురిసీ… హరివిల్లే విరిసీ…!

 

suswaramవర్షం-

జీవధార.

వర్షానికీ, “స” స్వరానికీ మధ్య తెగని బంధం.

మన శాస్త్రీయ సంగీతానికి ఆధార స్వరం- స.

వర్షాన్ని ఉత్సవం చేసే రాగం – మేఘ మల్హార.

మేఘ మల్హారకి జీవస్వరం- స.

 

రాగం  విచ్చుకోగానే, తెలిమబ్బుల సంచారం మొదలవుతుంది. అప్పుడు మయూరాల కలకూజితం మీరు విన్నారా?

ఆ కలకూజితం దానికదే పాటా కాదు, సంగీతమూ కాదు. కాని, “స” స్వరాన్ని నిర్వచించే ధ్వని అది. ఆ తరవాతి ఆరు స్వరాలకూ అదే ఆధారం. ఆరు స్వరాలకు జన్మనిస్తుంది కాబట్టి దాన్ని షడ్జమం అంటారు.

సరే, ఆ వాన కురిసీ, కాస్త ఎండ మెరిసే వేళలో ఏడు రంగుల హరివిల్లుని చూడండి. కచ్చితంగా అప్పుడే మయూర స్వరాన్నీ వినండి.

సరిగమల వర్ణాలన్నిటికీ  షడ్జమమే  శ్రీకారం!  

Mamata 1

సరిగమపదనిసలే సప్త వర్ణాలుగా…!

మమత వేగుంట

 

Mamata 1ఏదైనా ఒక ధ్వనిని రంగుల భాషలో అర్థం చేసుకోగలమా? అర్థం చేసుకోగలిగితే ఆ రంగులు ఎలా వుంటాయి? అదీ సంగీత ధ్వని అయితే… మరీ ముఖ్యంగా సప్తస్వరాలను  ఈ రంగుల భాషలోకి తర్జుమా చేస్తే, ఎలా వుంటుంది? ఈ అన్వేషణ నన్ను “సుస్వరం” వైపు తీసుకు వచ్చింది. రసోద్వేగం ఏ కళనైనా బంధించే అంతః సూత్రం. ఇంతకుముందు  “మోహనం”లో నవరసాలకు రంగుల భాష ఇచ్చే ప్రయత్నం చేశాను. ఇప్పుడు సప్తస్వరాలు!

సంగీతానికీ చిత్రకళకీ మధ్య ఈ అనుబంధం నేను కనిపెట్టింది కాదు; పదహారో శతాబ్దిలో పేరు పొందిన రాగమాల చిత్రాలు వివిధ రాగాలకు చిత్రరూపమే. రాగమాల ఒక సంప్రదాయం. పహడీ రాగమాల, రాజ్ పుత్ రాగమాల, దక్కన్ రాగమాల, మొఘల్ రాగమాల వీటిల్లో కొన్ని మాత్రమే. ఈ చిత్రాల్లో ఒక్కో రాగమూ ఒక రంగుగా, ఒక మనోభావంగా, ఒక కథన కవితగా రూపు తీసుకుంది. అలాగే, ఆ రాగ సమయమూ, తరుణం కూడా అందులో చిత్రితమయ్యాయి. కేవలం భైరవం, దీపిక, శ్రీ, మాల్ఖోస్, హిందోళం వంటి ఆరు రాగాలకే పరిమితం కాకుండా, ఆ రాగాల వారసత్వాన్ని – రాగిణులు, రాగపుత్రులు, పుత్రికలను- కూడా ఇవి ప్రతిబింబించాయి. అలాంటప్పుడు ఆ చిత్రాల్లో రసోద్వేగాలు, ఆలోచనాత్మక కథనం వ్యక్తం కావడం ఆశ్చర్యమేమీ కాదు మరి!

malasri

వసంత రాగిణి, 1770. రాజ్ పుత్ శైలి

మాలా శ్రీ రాగిణి ,1620. రాజస్థాన్

మాలా శ్రీ రాగిణి ,1620. రాజస్థాన్

 

1960లలో ఎమ్మెఫ్ హుస్సేన్ రాగమాల సంప్రదాయంలో గీసిన చిత్రాల గురించి కూడా చెప్పుకోవాలి. తనదైన శైలిలో ఎమ్మెఫ్ చేసిన ప్రయోగాలు  అవి. ఇదే ధోరణిలో అందరి దృష్టినీ ఆకట్టుకున్న మరో ప్రయోగం: 1988 లో ముంబై  టాటా థియేటర్లో భీమ్ సేన్ జోషి- ఎమ్మెఫ్ హుసేన్ చేసిన సంగీత-చిత్ర జుగల్ బందీ. భీమ్ సేన్ జోషి రాగ గుజరీ తోడి, మియా కి తోడీ, జౌన్ పురీ పాడుతున్నప్పుడు ఎమ్మెఫ్ ఆరడుగుల కాన్వాస్ మీద వాటికి నైరూప్య చిత్ర రూపం ఇచ్చాడు.

husain

హుసేన్, రాగమాల పెయింటింగ్, 1960

 

అలాగే, శృతి పత్రికలో సుందరం భరద్వాజ్ సంగీతమూ, పురాగాథలని కలిపి చేసిన చిత్ర రచనలు కూడా విశేషమైనవే. ముఖ్యంగా మేలకర్తల కాలెండర్, సంగీత త్రయం చిత్రాలూ చాలా పాపులర్ అయ్యాయి. ఆయన చిత్రాలు చూస్తున్నప్పుడు, నాకు ప్రాచీన ఆలయ శిల్ప రీతులూ, అజంతా కుడ్య చిత్రాల ప్రభావం కనిపిస్తుంది.

 అయితే, సంగీతం పెయింటింగ్స్ మరీ అంత పాపులర్ కాదు. సంగీతం కళ మాత్రమే కాదు, శాస్త్రం కూడా. అలాంటి సంగీతాన్ని పెయింటింగ్ లోకి అనువదించడం సాహసం- ఆలోచనతో నిండుకున్న సాహసం. అందుకే, “సుస్వరం” సిరీస్ వెనక చాలా ఆలోచించాల్సి వచ్చింది. నాకు కర్నాటక రాగాల కంటే, హిందుస్తానీకి సంబంధించి మౌలిక పరిచయం ఎక్కువ కాబట్టి, నేను హిందుస్తానీ రాగాలకే పరిమితమవుతున్నాను. ప్రతి స్వరాన్నీ దాని  పునాదిలోకి వెళ్లి ఆలోచిస్తూ గడపడం వల్ల ఈ సాహసయాత్ర  కొంచెం తేలిక పడింది.

సరిగమ పదని…ఈ ఒక్కో శుద్ధ స్వరం నిజానికి ఒక జంతు స్వరం. ఒక్కో రాగంలో ఒక వాది అంటే dominant note వుంటుంది. రాగంలో ఈ వాది స్వరం ఎక్కువ పునరుక్తి అవుతూ వుంటుంది. దాన్ని జీవస్వరం అనీ అంటారు. రాగ సమయం కూడా వాదిస్వరంతో ముడిపడి వుంటుంది. ఉదాహరణకు వాదిస్వరం సప్తకంలోని పూర్వాంగమైతే, అంటే సరిగమ అయితే, ఈ పూర్వాంగ వాదిస్వరాల సమయం మధ్యాన్నం పన్నెండు నించి రాత్రి పన్నెండు వరకు –యిలా నా పెయింటింగ్స్ లో ఈ ధ్వని వెనక వున్న ప్రతీకాత్మకతని – ఒక స్వరానికి నిర్దిష్టమైన రాగమూ, ఆ రాగానికి నిర్దేశించిన సమయమూ, రుతువూ – వీటిని నేను ప్రధానంగా తీసుకున్నాను.

 

sujatha

ఫోటో: కందుకూరి రమేష్ బాబు

సుస్వరం సిరీస్ మా అమ్మ సుజాత కోసం-

అమ్మ అమ్మ మాత్రమే కాదు నాకు, ఒక sweet voice of reason కాబట్టి!

 

 

మమత “సుస్వరం” వచ్చే వారం నుంచి…!

కవి Walter De La Mare ఇలా పాడుకుంటున్నాడు సంగీతం గురించి:

When music sounds, gone is the earth I know,
And all her lovely things even lovelier grow;
Her flowers in vision flame, her forest trees
Lift burdened branches, stilled with ecstasies.

Mamata Vegunta

Mamata Vegunta

ఒక సుస్వరం మన చెవిలోకి ప్రవహిస్తున్నప్పుడు ఇంత కంటే ఎక్కువే ఏమన్నా జరగచ్చు.

చెవి చుట్టూ ఒక పూల ప్రహరీ కట్టుకున్నట్టు వుంటుంది.

లేదూ, ఎక్కడో జారిపోతున్న జలపాతపు నీటి గలగల అందంగా చుట్టుకున్నట్టు వుంటుంది.

చల్లని వెన్నెలని చిదిమి బొట్టు పెట్టుకున్నట్టూ వుంటుంది.

మండే ఎండ నుదుటి మీద ఎట్నించో ఒక్కటంటే ఒక్కటే వాన చినుకు రాలినట్టూ వుంటుంది.

కాని,  ఆ సుస్వరానికి రంగుల భాష అద్దితే … అది నిస్సందేహంగా మమత పెయింటింగ్ లా వుంటుంది,

వచ్చే వారం నించి-

మమత “సుస్వరం” వినిపిస్తుంది ఏడు రంగులై!