అది ఏ కాలమూ, ఏ సమయమూ అని పట్టించుకోవాలనిపించని సందర్భాలు కొన్ని ఉంటాయి. పక్కన నువ్వున్న స్పృహ తప్ప ఇంకేదీ తెలీని, అక్కర్లేని సందర్భాలవి!

అలసటతోనో, బద్దకంగానో చేరువలో ఒత్తిగిల్లి ముడుచుకుంటున్న నిన్ను చేతులు చాచి, తపనగా మెడవంపులో తలని దాచుకున్నప్పుడు… మాటలు అక్కర్లేని ఇష్టంతో అరచేతిలో ముద్దు పెట్టుకోవాలని వున్నప్పుడు, ఇంచుమించు అప్పుడే,

రాబోయే కలల సంకేతాలతో బరువెక్కిన కళ్ళని మెల్లగా తెరిచి నువ్వు నవ్విన చప్పుడు!

కేవలం అప్పుడు మాత్రమే, వెంట్రుకల్లోకి మృదువుగా వేళ్ళు జొనిపి  అపురూపంగా దూరం జరపాలనిపిస్తుంది! చేతుల మధ్యనున్న వసంతాన్ని పక్కన కూర్చోబెట్టుకుని నిశితంగా పరికించాలనిపిస్తుంది!

వెన్నెల తారట్లాడే ముఖాన్ని, దానిపై కదలాడే ఒక పసినవ్వునీ అప్పటికప్పుడు చూడకుండా ఉండలేని నిస్సహాయతతో వేడుకుంటుంటాను, ‘కాస్త దూరం జరగవూ?’

దూరం:

నీ తల ఒత్తిడి వల్ల దిండు మీద పడ్డ ఆకృతి ఇంకా అలానే ఉంది

Takiye pe tere sar ka woh tippa hai, pada hai

Chaadar mein tere jism ki woh saundhi si khushbu

Haathon mein mehekta hai tere chehre ka ehsaas 

Maathe pe tere honto ki mohar lagi hai

Tu itni qareeb hai ki tujhe dekhun to kaise

Thodi si alag ho to tere chehre ko dekhun 

****************

ఇంటినిండా సర్దినవీ, సర్దాల్సినవీ వస్తువులూ, పుస్తకాలూ, బట్టలూ… అన్నీ నీ చేత ఎంపిక చేయబడినవే! నువ్వూ, నీ వెంటే నీ ఊపిరీ కదిలెళ్ళిపోయాయి కానీ, నీ దేహపు జాడలింకా చుట్టూ ఉన్నట్లే ఉంది. పసుపు గులాబీ చెట్టు నాటుతూ, మధ్యలో ఆసరా కోసమనుకుంటా పక్కనే ఉన్న తెల్లగోడని పట్టుకున్నావు. పూచిన పూల వంక చూద్దామనే అనుకుంటాను కానీ, గోడ మీద మిగిలిన నీ చేతి మరకల నించి అస్సలు మళ్ళించలేను కళ్ళని!

నువ్వు వెళ్ళేరోజు విడిచివెళ్ళినవో, లేక వేసుకుందామని వదిలి వెళ్ళినవో మరి ఆ దుస్తులన్నీ ఉతికి శుభ్రం చేసి, తగిలిస్తుంటాను.. వాటి మీద దీపావళి రాత్రి అంటుకున్న నల్లటి చారిక మాత్రం అంతకంతకూ చిక్కబడుతోంది!

ఏ రోజు ఏ పూట అయినా నువ్వొచ్చి ‘ఇదేంటి ఇల్లంతా!?’ అని గదమాయిస్తావని ఏవో సర్దుదామనీ, అంతా శుభ్రం చేద్దామనీ అనుకుంటాను కానీ, బాల్కనీలో, మంచం మీదా, వంటింటి పాత్రల నిండా ఉన్న నిశ్శబ్దాన్ని మాత్రం తుడిచేయలేక పోతున్నాను.

మొత్తం కొల్లగొట్టబడింది… నా లోపలి నించో? ఇంటి లోపలి నించో?

బట్టలు:

నా బట్టల మధ్యలోనే తగిలించి ఉంటాయి నీ అందమైన రంగురంగుల బట్టలు

ఎప్పుడూ నేనే ఇంట్లో వాటిని ఉతికి, ఆరవేసి, ఆ తర్వాత

నా చేతులతో స్వయంగా ఇస్త్రీ చేస్తాను కానీ,

వాటి ముడుతలు ఎంత ఇస్త్రీ చేసినా పోనే పోవు

అదే కాదు, ఎంత ఉతికినా గతంనాటి మనోవేదనల మచ్చలు వదలనే వదలవు!

జీవితం ఎంత సులభమయ్యేదో కదా

ఒకవేళ ఈ బంధాలన్నీ దుస్తుల్లా ఉండి ఉంటే

షర్ట్ మార్చినట్టు ఎప్పటికప్పుడు మార్చుకోగలిగితే!

Libaas:

Mere kapdon mein taanga hain tera khushrang libas

Ghar pe dhota hun har bar main use, aur sukha ke phir se,

Apne haathon se use istrii kartaa hun magar,

Istrii karne se jaathii nahin shikne uskii,

Aur dhone se jile-shikvon ke chikatte nahin mitthe

Jindagii kis kadar aasaan hothii

Rishte gar hote libaas —

Aur badal lete kamiijon kii tarah!

——————

Artwork: Satya Sufi

* * *

అలవాట్లు

కబీరు గీతాలు 

ఓ సఖుడా

నా పరిపూర్ణ ప్రియతముడు

ఉండే గృహానికి సాటిలేనే లేదు

అక్కడ

సుఖ:దుఃఖ్ఖాలు లేవు

సత్యాసత్యాలు లేవు

పాపపుణ్యాలు లేవు

అక్కడ రాత్రీపగలు లేవు,సూర్యచంద్రులూ లేరు

అక్కడ జ్ఞానము లేదు,ధ్యానమూ లేదు

మంత్రజపమూ లేదు తపస్సూలేదు

వేదగ్రంధోక్తుల ఉపదేశాలు లేవు

వ్యాపారనిర్వాపారాలు,పట్టువిడుపులూ

ఆ ప్రదేశములో అన్నీ క్షయమవుతాయి

గూడు లేదు

గూడు లేకపోవడమూ లేదు

అఖిలప్రపంచపు,సూక్ష్మ ప్రపంచపు అస్తిత్వమే లేదు

పంచప్రాథమికాంగాలు,త్రిత్వమూ రెండూ అక్కడ లేవు

సాక్ష్యంగా నిలిచే మ్రోగించని శబ్దధ్వని కూడా అక్కడ లేదు

వేర్లు లేవు పువ్వులూ లేవు కొమ్మా లేదు విత్తూ లేదు

చెట్టు లేకుండా ఫలాలు కాచాయి

ఆది ప్రణవనాదము,శ్వాసలో లీనమయ్యే సోహం

అవీ ఇవీ ఏవీ లేవు

శ్వాస కూడా పూర్తిగా అపరిచితం

ప్రియసఖుడు ఉన్నచోట ఏమీ లేవు

అంటున్నాడు కబీరు నేను తెలుసుకోగలిగానని

నేను తెలియపరచే సౌజ్ఞను చూసినవారు

ముక్తి లక్ష్యాన్ని చేరగలరు.

సేకరణ,అనువాదం:

రాజేంద్ర కుమార్ దేవరపల్లి

మూలం: Sabz Lamhe

Safedi cheel jab thak kar kabhi niche utarti hain
Pahado ko sunati hai
Purani dastaan pichle pedo ki!

Wahan deodar ka ek unche kad ka, pedh tha pehle
Woh badal baandh leta tha kabhi pagdhi ki surat apne patto par
Kabhi doshale ki surat usi ko ordh leta tha~
Hawa ki tham ke bahe~
Kabhi jab jhumta tha, use kehta tha,
Mere pao agar jakrhe nahi hote, mein tere saath hi chalta!

Udhar sheesham tha, kikar se kuch aage
Bahut larhte the woh dono~
Magar sach hai ki kikar uske uche kad se jalta tha~
Surili sitiyan bajti thai jab sheesham ke patto mein,
Parinde beth kar shaakhon pe, uski nakle karte the

Wahan ek aam bhi tha,
Jis par ek koyal kahi barso tak aati rahi~
Jab bor aata tha.
Udhar do teen the jo gulmohar, ab tak baki hai,
Woh apne jism par khode hue namo ko hi sehlata rehta hai
Udhar ek neem tha
Jo chandini se ishq karta tha
Nashe mein nili padh jati thi saari pattiyan uski.

Zara aur us taraf parli pahadi par,
Bahut se jhadh the jo lambi-lambi saanse lete the,
Magar ab ek bhi dikhta nahi hai, us pahadhi par.
Kabhi dekha nahin, sunte hai, us waadi ke daman mein,
Bade barghad ke ghere se badi ek champa rehti thi,
Jahan se kaat le koyi, wahi se dudh behta tha,
Kayi tukdho mein bechari gayi thi apne jungle se!

Safeda cheel ek sukhe huye se pedh par bethi
Pahadho ko sunati hai purani dastane unche pedho ki
Jinhe in past-kand insaan ne kaanta hai, giraya hai,
Kai tukde kiye hai aur jalaya hai!

*

చిత్ర రచన: సత్యా  సూఫీ 

ప్రవాసం

వనంలో

తర్జుమా: అనంతు 

తలుపు చప్పుడు:

Subah subah ik khwab ki dastak par darwaza khola, dekha
Sarhad ke us paar se kuchh mehmaan aaye hain

Aankhon se maanoos the saarey
Chehre saarey sune sunaaye
Paanv dhoye, Haath dhulaye
Aangan mein aasan lagwaaye…
Aur tandoor pe makki ke kuchh mote mote rot pakaye

Potli mein mehmaan mere
Pichhale saalon ki faslon ka gud laaye the

Aankh khuli to dekha ghar mein koi nahin tha
Haath lagakar dekha to tandoor abhi tak bujha nahin tha
Aur hothon pe meethe gud ka zaayka ab tak chipak raha tha

Khwab tha shayad! Khwab hi hoga! !

Sarhad par kal raat, suna hai, chali thi goli
Sarhad par kal raat, suna hai kuchh khwaabon ka khoon hua hai

———————–

Painting: Satya Sufi

—————–

అసలు కళ్ళతో చూడగలమా? లేక గుప్పిళ్ళతో అందుకోగలమా??

మనల్ని మనం తనువుగా త్యజించడమా? లేక మనలోని మనల్ని స్పృశించగలగడమా??

ఎలా, ఎక్కడ చేజిక్కించుకోవడం ఆత్మని!?

ఆలోచలన్నీ ఆవిరైపోయి ఖాళీ మట్టికుండలా మనసు మిగిలినప్పుడు.. అప్పుడు అవగతమవుతుందా ఆత్మ అనే పదార్ధం!?

అలా కాకుంటే,

సముద్ర తుఫానులో చిక్కుకున్నట్టు ఆధ్యాత్మిక సందేహాలలో మునిగి, విసిగి, అలసి, దిక్కుతోచని దాహంతో చేష్టలుడిగినప్పుడు, దారి తప్పినప్పుడు మనపైకి వంగి కురిసే వానజల్లేనా ఆత్మంటే!?

నా మట్టుకు నాకు,

ప్రపంచం సాయంత్రాన్ని సిగలో ముడుచుకునే వేళల్లో.. పూలు గుచ్చుకుంటూనో లేక తల వంచుకుని ఒక కవిత రాసుకుంటూనో.. నాలోంచి నన్ను కొద్దిగా పక్కన బెట్టేసుకునే క్షణాల్లో… ఆ కాస్త నేను అరణ్యాలూ, అనంతాకాశాలూ చుట్టివచ్చేసే పయనాల్లో… అభావంతో ఆనందం మమేకమైనప్పుడు… జననమూ, మరణమూ మధ్యలో నేను అనబడే ఒక సంరంభం సంభవిస్తుందని అర్ధమైనప్పుడు… అప్పుడే అనుకుంటా, నాకు ఆత్మ అనేదేదో ఉందనిపిస్తుంది!

ఎప్పుడైనా ఆత్మని చూశావా?

ఆత్మని చూశావా, ఎప్పుడైనా ఆత్మని అనుభూతి చెందావా?
సజీవంగా కదిలి మెదిలే పాల తరకల తెల్లదనపు పొగమంచులో చిక్కుకుని
శ్వాస తీసుకునే ఈ పొగమంచుని ఎప్పుడైనా స్పర్శించావా?

పోనీ, పడవ ప్రయాణంలో ఒక సెలయేటి మీద రాత్రి పరుచుకుంటూ
ఆపైన నీటి అలల తాకిడితో చప్పట్లు మోగిస్తున్నప్పుడు
వెక్కిళ్ళు పెడుతున్న గాలి ఉఛ్ఛారణ ఎప్పుడైనా విన్నావా?

వెన్నెల రాత్రి పొగమంచులో జాబిలిని అందుకోవడానికి
బోల్డన్ని నీడలు పరుగులు పెడుతున్నప్పుడు
నువ్వు తీరాన ఉన్న చర్చి గోడలని ఆనుకుని
నీ పొట్టలోనించి వస్తున్న ప్రతిధ్వనులని అనుభవించావా?

ఈ శరీరం, వందసార్లు కాలినా కానీ అదే మట్టిముద్ద
ఆత్మ ఒక్కసారి జ్వలిస్తే చాలు అది మేలిమి బంగారమే!
ఆత్మని చూశావా, ఎప్పుడైనా ఆత్మని అనుభూతి చెందావా?

మూలం:

Rooh daekhi hai, kabhi rooh ko mahsoos kiya hai?

Jaagate jeete hu e doodhiya kohre se lipatkar
Saans lete hu e is kohare ko mahsoos kiya hai?

Ya shikaare mein kisi jheel pe jab raat basar
aur paani ke chapaakoon pe baaja karti hon taliyaan
subkiyaan leeti hawaoon ke kabhi bain sune hain?

Chodhaveen raat ke barfaab se ek chaand ko jab
dher se saaye pakarne ke liye bhaagate hain,
tum ne saahil pe khare girje ki deewar se lagkar
Apni gahnaati hui kokh ko mahsoos kiya hai?

jism sau baar jale tab bhi wahi mitte ka dhela
rooh ek bar jalegi to woh kundan hogi

Rooh daekhi hai, kabhi rooh ko mahsoos kiya hai?

*

Painting: Satya Sufi

ప్రపంచానికి సంబంధించి సమయం మాత్రం నిరంతరం కదిలెళ్ళిపోతూ ఉంటుంది. మనమే సంవత్సరాల తరబడీ ఒకేచోట ఆగిపోతాం! మరచిపోయో, అనుకోకుండానో కాదు.. కావాలనే ఒకే దారి గుండా పదే పదే వెళ్తుంటాం. 

ఏదో ఒక రోజు అధాటుగా తల ఎత్తగానే ఎదురుగా తను చూస్తుంటుందని, మనల్ని చూసిన సంతోషంతో ఎప్పట్లానే ఒక్కసారి రెప్పలార్పి, నవ్వుతో పలకరిస్తుందని… సుదీర్ఘ నిశ్శబ్దం తర్వాత, తడి పెదవుల గుండా వచ్చే ఆ నాలుగైదు మాటల కోసం ఎటూ వెళ్ళలేక మళ్ళీ మళ్ళీ అదే దారిలో వెళ్తుంటాం!

ఒకటే ఆశ… ఆ దారిలో ఉన్న ఎర్రపూల చెట్టుకీ, గోపి రంగు డాబా ఇంటి అరుగులకీ, వీధి పేరున్న బోర్డుకీ, ఇంకా ఈ కవితలో చెప్పినట్టు దీపం స్థంభానికీ తన రాకపోకల సమయాలు, క్షేమ సమాచారాలు ఖచ్చితంగా తెలిసే ఉంటాయని! వేల నిరీక్షణల తర్వాత అయినా  కాస్తంత దయ తలచి అవి తన గురించి చెప్పేస్తాయనే ఆశ!!

ఇది అతి మామూలుగా చెప్పబడిన కవిత… కానీ, ఆఖరి లైన్ పూర్తి చేస్తూనే హఠాత్తుగా ఒక ముల్లు కాలిలో చివుక్కున దిగబడిన బాధ… ఆపైన కాస్త నిస్సత్తువ… ఒక సుదీర్ఘ నిట్టూర్పు.. అన్నీ కలిపి మనల్ని కూడా మనం వదిలేసిన, వదిలేయాలనుకున్న దారుల్లోకి లాక్కెళ్తాయి!

అదే వీధి…

నా వ్యాపారపు పనుల మీద

అప్పుడప్పుడూ తన ఊరికి వెళ్ళినప్పుడల్లా ఆ వీధి గుండా వెళ్తుంటాను

ఆ కనీకనిపించనట్టుండే వీధి,

ఇంకా అక్కడ మలుపులో ఆవులిస్తున్నట్టుండే

ఒక పాత దీప స్తంభం,

దాని కిందనే ఒక రాత్రంతా తన కోసం ఎదురుచూసీ చూసీ

తన ఊరిని వదిలి వచ్చేశాను!

చాలా వెలవెలబోతున్న కాంతి ఊతాన్ని ఆనుకుని,

ఆ దీపస్థంభం ఇంకా అక్కడే ఉంది!

అదొక పిచ్చితనమే, కానీ నేను ఆ స్థంభం దగ్గరికి వెళ్ళి,

ఆ వీధిలో వాళ్ళ చూపుల్నించి తప్పించుకుంటూ

అడిగాను, ఇవ్వాళ కూడా, ఏమంటే..

‘తను నే వెళ్ళిపోయాక కానీ రాలేదు కదా!?

చెప్పు, వచ్చిందా తను?’

మూలం:

Main rozgaar ke silsile mein,

kabhi kabhi uske shaher jata hoon to guzarta hu us gali se

Wo neem-tariq si gali,

Aur usi ke nukkad pe uundhtaa-saa

purana sa ik roshanii ka khambha,

usii ke niiche tamam shab intezaar karke,

main chod aaya tha shaher uska!

Bahut hi khastha-sii roshni ko teke,

wo khambha aaj bhi wahi khada hai!

fatuur hai yah, magar main khambhe ke paas jaa kar,

nazar bachaake mohalle walon kii,

puuch letaa hoon aaj bhi ye –

wo mere jaane k bad bhii, aayi to nahi thi?

wo aayi thi kyaa?

painting: Satya Sufi

రాత్రంతా

Raat bhar sard hawa chalti rahi
raat bhar hamne alaav taapa

maine maazi se kai khushk see shaakhien kaati
tumne bhi gujre hue lamhon ke patte tode
meine jebon se nikali sabhi sukhi nazmein
tumne bhi haathon se murjhaaye hue khat khole
apnee in aankhon se meine kai maanze tode
aur haathon se kai baasi lakeeren phenki
tumne palkon pe nami sookh gayee thee, so gira di
raat bhar jo bhi mila ugte badan par humko
kaat ke daal diya jalte alaawon main use

Raat bhar phoonkon se har lau ko jagaye rakha
aur do jismon ke indhan ko jalaye rakha
raat bhar bujhte hue rishte ko taapa humne…

————————-

Painting: Satya Sufi

పిల్లలు.. మెరిసే ముఖాల పిల్లలు.. మట్టి నవ్వుల పిల్లలు.. అడుగుగులతో ఏ ప్రదేశాన్నైనా ఉద్యానవనంగా మార్చే పిల్లలు! వాళ్ళ ఆటల్నీ, చేష్టల్నీ ముద్దుగా మురిపెంగా చూస్తామే కానీ వాటిల్లో దాగి ఉండే జీవిత సారాంశాన్ని గుల్జార్ దర్శించినట్టు బహుతక్కువమంది చేయగలరు!

పిల్లల చర్యల్లో జీవితానికి సంబంధించిన రూపకాలూ, తాత్వికతా అనేక రూపాల్లో తారసపడతాయి!

చాన్నాళ్ళ క్రితం చదివిన ఒక తెలుగు కధలో ఒక పిల్లవాడు పటంలో ఉన్న దేవుడి చేతిలోని తామర పూవు చూసి, ‘తన దగ్గర ఉంది కదా చాలనుకుని వర్షాలు కురిపించడం లేదనీ, అందువల్లే చెరువులో నీళ్ళు ఇంకిపోయి, అందులోని తామరపూవులన్నీ ఎండిపోయాయనీ’ అనుకుంటాడు.. ఆయన చేతిలోని పూవుని లాగేసుకుంటే అయినా వర్షాలు కురిపిస్తాడేమో అని, పీట వేసుకుని మరీ ఆ పటాన్ని అందుకోవడానికి ప్రయత్నిస్తాడు!

చదవడానికి అతి మామూలుగా అనిపించే ఈ కవితలూ, కధల్లో లోతైన తాత్వికత నిండి ఉంటుంది. చదవడం అయిపోగానే వాటిలోని భావాలు మనసుని దిగులుతో నింపివేస్తాయి. గంభీరతతో ఆలోచింపజేస్తాయి!

ఇంధనం

చిన్నప్పుడు అమ్మ పిడకలు చేస్తుండేది
మేమేమో వాటి మీద ముఖాలు గీస్తుండేవాళ్ళం
కళ్ళు వేసి, చెవులు తగిలించి
ముక్కు అలంకరించి
తలపాగా అతను, టోపీ వాడు
నా పిడక
నీ పిడక
మాలో మాకు తెలిసిన పేర్లన్నీ పెట్టుకుని
పిడకలు అతికించేవాళ్ళం.

కిలకిలా నవ్వుకుంటూ రోజూ సూర్యుడు పొద్దున్నే వచ్చి
ఆ ఆవు పిడకల మీద ఆడుకునేవాడు.
రాత్రుళ్లలో పెరటిలో పొయ్యి వెలిగించినప్పుడు
మేమందరం చుట్టూ చేరేవాళ్ళం
ఎవరి పిడక మంటల్లోకి చేరుతుందని చూసుకుంటూ
అది పండితుడు
ఒకటి మున్నా
ఇంకోటి దశరధ్

చాన్నాళ్ళ తర్వాత నేను
స్మశానంలో కూర్చుని ఆలోచిస్తున్నా
ఇవాళ్టి రాత్రి ఆ రగులుతున్న మంటల్లోకి
మరొక స్నేహితుడి పిడక చేరింది!

మూలం:

Chote the, maa uple thapa karti thi
hum uplon par shaklein goontha karte they
aankha lagakar – kaan banakar
naak sajakar
pagdi wala, topi wala
mera upla-
tera upla-
apne-apne jane pehchane naamo se
uple thapa karte they

hunsta-khelta suraj roz savere aakar
gobar ke upalon pe khela karta karta tha
raat ko aangan mein jab chulha jalta tha
hum sare chulha ghe ke baithey rehte
kisi upale ki baari aayi
kiska upla raakh hua
wo pandit tha-
ek munna tha-
ek dashrath tha-

barson baad- main
shamshan mein baitha soch raha hun
aaj ki raat is waqt ke jalte chulhe mein
ik dost ka upla aur gaya!

—————————–

Painting: Satya Sufi

మనిషి ఎంత కష్టపడి ఉంటాడో కదా…

తన ఉచ్ఛారణకి అక్షరాలు చిత్రీకరించి.. పదాలు సృష్టించీ… వాక్యాలు నిర్మించీ.. ఒక భాషగా మలచడానికి!

ఏం లాభం! నువ్వంటే నాకెంత ఇష్టమో చెప్పడానికి అది ఏమాత్రం సహకరించడంలేదు.

అంత కష్టమూ శుద్ధ వృధా కదూ!?

‘అయినా మాట్లాడిన ప్రతిసారీ నా ఇష్టాన్ని నీకు ఇలా మాటల్లో చెప్పాలా.. నీకు మాత్రం తెలీదూ?’ అని ఊరుకుందామనిపిస్తుందా.

ఉహూ.. ఎంత ఆపుకుంటే అంత గాఢంగా, మధురంగా చెప్పాలనిపిస్తుంది.

చాలాసార్లు ఎంతో మురిపెంగా నీకు వినిపించే ఆ రెండు మూడు పదాలు కూడా అలాంటప్పుడు నిస్సారంగా, ఒక తప్పని మొనాటనీలా అనిపించేసి చాలా చిరాకుతెప్పించేస్తాయి.

అసలు ఈ గుండె భాషని ఇలా మాటల్లో చెప్పాల్సిన అవసరం లేకుండా ఉన్నదున్నట్టుగా.. మొత్తంగా నీ గుండెకి చేరేసే ఉపాయమేమీ లేదంటావా!?
ఆ ఆపిల్ వాడు, ఐప్యాడ్లూ, ఐపాడ్లూ మీద కాన్సంట్రేషన్ తగ్గించి ‘ఐఫీల్యూ’ మీద కొంచెం దృష్టి పెట్టొచ్చు కదా!?

కవిత

కవిత ఒకటి మనసునే పట్టుకు వేళ్ళాడుతోంది,

ఆ వాక్యాలన్నీ పెదవుల్నే అంటిపెట్టుకున్నాయి,

ఎగురుతున్నాయి అటూ ఇటూ సీతాకోకచిలుకల్లా

పదాలు కాగితం పైన మాత్రం కుదురుకోకుండా!

ఎప్పట్నించీ కూర్చున్నానో, బంగారం

తెల్ల కాగితం మీద నీ పేరు రాసుకుని..

ఒక్క నీ పేరు మాత్రం పూర్తయింది..

అవునూ, ఇంతకన్నా మంచి కవిత్వం ఏముంటుందేమిటీ!?

*****

ఒక పురాతన ఋతువేదో తిరిగొచ్చింది
తోడుగా జ్ఞాపకాల తూరుపునీ తెచ్చుకుంది.
ఇలా అరుదుగా జరుగుతుంది,
తన సమక్షంలోనే విరహమూ వేధిస్తుంటుంది!!

*****

నా నిశ్శబ్దం నడిచేది
నీ సుదీర్ఘ మౌనంగుండానే!
అదేమంటుందో వింటాను….
నా గురించేవో కూడా చెప్పుకుంటూ!!

మూలం:
Nazm uljhi hui hai seene mein
misare atke hue hain hothon par
udate phirte hain titaliyon ki tarah
lafz kaagaz pe baithate hi nahin
kab se baithaa hun main jaanam
saade kaagaz pe likh ke naam tera

bas tera naam hi mukammal hai
is se behtar bhi nazm kyaa hogi

*****

Ek Puraana Mausam Lauta, Yaad Bhari Purvayi Bhi
Aisa To Kam Hi Hotha Hai, Wo Bhi Ho Tanhaayee Bhi

*****

Khamoshi Ka Haasil Bhi Ik Lambi Si Kamoshi Hai
Unki Baath Suni Bhi Humne, Apni Baat Sunayi Bhi.

పొగమంచు ఉదయాలపై పరుచుకునే ఉదయకాంతిలా నులివెచ్చగా పొదవుకుంటాయి అక్షరాలు.
అశాంతితో ఉగ్గపట్టి, కొనఊపిరితో బ్రతికే ఘడియల్లోకి సవ్వడి లేకుండా  ప్రాణవాయువు ఊదే పేజీలు..

————–

మనం ఎక్కిన రైలో బస్సో ఇంకోటో మధ్యలో ఏవో తెలీని అవాంతరాల వల్ల దారి తప్పి, ఊరు కాని ఊళ్ళన్నీ దాటుకుంటూ, మనం వెళ్ళాల్సిన ఊరి నించి మాత్రం దూరంగా.. బహుదూరంగా వెళ్ళి ఆగిపోతే!

అక్కడ నించి మనం కొన్ని పగళ్ళూ, ఇంకొన్ని సాయంత్రాలూ, మరికొన్ని చీకట్లనీ తోడు తీసుకుని ఇంకొంచెం తప్పిపోతే!

కాస్తంత ఊసుపోనితనమూ.. బోల్డంత ఉత్సాహమూ.. చినుకు వాసన తగలగానే, కాసిని వృధా కాగితాలు కనబడగానే!
గబగబా వాటిని సాపు చేసి, గోటితో గీరీ గీరీ అతిజాగ్రత్తగా చదరంగా చింపి, ఇంకెంతో ఏకాగ్రతతో మడతలు పెడుతూ ఒక కాగితం పడవని తయారు చేసుకుని, ఇక ఆ సాయంత్రమంతా కురవబోయే వానలో ముందుగా చేతులు జాచి  అరచేతిలోకి చినుకుల్ని ఆహ్వానించడం!

చిన్నప్పుడనేం కాదు.. ఇప్పటికీ కూడా!

వర్షం పెద్దదయ్యీ, కాస్త నీళ్ళు నిలవగానే మెల్లగా పడవని వదలడం.. అది ఒరగకుండా, మునగకుండా ఆ వర్షపు నీటి అలల్లో మెల్లగా ఊగుతూ నిలకడగా ఉండటం చూశాక ఇక అదో భరోసా. ఈ కొత్త ప్రయాణంలో అది భద్రంగానే ఉండగలదని!

కాసేపయ్యాక కూడా కదలకుండా అక్కడక్కడే తిరుగాడుతూ ఉంటే మెల్లగా చేతుల్తో నీళ్ళని ముందుకు తోయడం, ప్రవాహంలో నడవడ తప్పదని అప్పట్లో పడవకి అర్ధమైందో లేదో కానీ, తల్చుకుంటే మాత్రం కాలేజీ చదువుకని ఒంటరిగానే రైలెక్కించిన అమ్మ గుర్తొచ్చింది!

పైనా, కిందా చుట్టూ నీళ్ళల్లో…. ముసురు పట్టిన రాత్రిళ్లలో… సుళ్ళు తిరుగుతూ సాగిపోతుందా పడవ, ఒంటరిగా.. ఒక రహస్య సందేశం అందించే గురుతర బాధ్యతని చేపట్టిన సైనికుడిలా!!!

కాగితం పడవ

కూడలి నించి నడచి, మార్కెట్ మీదుగా, బజారు దాటుకుంటూ

ఎర్ర వీధుల్లోంచి వెళ్తోంది కాగితం పడవ
వర్షాకాలపు అనాధ నీళ్ళల్లో ఊగిసలాడుతోంది నిస్సహాయ పడవ!

ఊరిలోని అల్లరిచిల్లర సందుల్లో కలత పడుతూ అడుగుతోంది,

‘ప్రతి పడవకీ ఒక తీరం ఉంటుందంటే

మరి నాదైన తీరం ఎక్కడా?’

ఎంతటి అమానుషత్వమో కదా,

ఒక అమాయక బాలుడు

నిరర్ధకమైన కాగితానికి

కాస్త అర్ధాన్ని ప్రసాదించడం!!

మూలం:

Chauk se chalkar, mandi se, baajaar se hokar

Laal gali se gujari hain kaagaj ki kashti

Baarish ke laawaris paani par baithi bechaari kashti

Shehar ki aawaaraa galiyon main sehamii sehamii puunch rahii hain

‘Har kashTi ka saahil hota hain to —

Mera bhI kya saahil hoga?’

Ek maasoom bachche ne

Bemaanii ko maanii dekar

Raddi ke kaagaj par kaisaa julm kiyaa hain!!

గుల్జార్  కవిత్వం చదువుతున్నప్పుడు నేనెప్పుడూ వొక తోటని ఊహించుకుంటాను.

వేల వర్ణాల పూలతో మాట్లాడుకుంటూ వుంటాను. అనేక రకాల ఆకుల చెక్కిళ్ళని  నా చూపులతో తాకుతూ వుంటాను. పూల మధ్య దూరంలో విస్తరించే పరిమళాన్ని కొలుస్తూ వుంటాను. ఈ తోటలో నడుస్తూ వున్నప్పుడు నా భాష మారిపోతుంది. లోకమంతా వొకే  ప్రతీకగా మారిపోయి కనిపిస్తుంది.

ఎన్ని పూలు..ఎన్ని ఆకులు…ఎన్ని పరిమళాలు…వొకటి ఇంకో దాన్ని అనుకరించనే అనుకరించదు. ప్రతి పూవూ, ఆకూ తనదైన లోకాన్ని తన చుట్టూరా ఆవిష్కరిస్తూ పరిమళిస్తుంది. 

గుల్జార్ అంటే తోట. కాని, గుల్జార్ కవిత్వమంతా ఈ తోటకి పర్యాయ పదమే!

వొక సారి ఈ తోటలోకి అడుగు పెట్టాక వెనక్కి తిరిగి వెళ్లాలని అనిపించదు. వెళ్ళినా, ఈ  తోట మన కలలనీ, వాస్తవాల్నీ వదిలి వెళ్ళదు. ఈ తోటలోని వొక్కో పూవునీ తనదైన ప్రత్యేకమైన ఎంపికతో ఇక నించి వారం వారం మన ముందు వుంచబోతున్నారు నిషిగంధ. 

నిషిగంధ

సత్యా సూఫీ

నిషిగంధ ఇక్కడ కేవలం అనువాదకురాలు మాత్రమే కాదు. గుల్జార్ కవిత్వంతో ఆమెకేదో ఆత్మీయ బంధం వుంది. ఇద్దరిలోనూ వొకే గంధమేదో వుంది. అందుకే, ఈ అనువాదాల్లో రెండు ఆత్మలు వొకే భాషని వెతుక్కుంటున్న నిశ్శబ్దం వినిపిస్తుంది.

గుల్జార్ తేలిక మాటలే ఉపయోగిస్తాడు. అందరికీ తెలిసిన ప్రతీకలే వాడతాడు. సందర్భాలు కూడా మనకి తెలిసినవే కదా అనిపిస్తాడు. కాని, వొక తెలియని మార్మికతని ఆ సందర్భంలోకి లాక్కొని వస్తాడు. మనకి బాగా తెలిసిన లోకమే తెలియనట్టు వుంటుంది అతని భాషలో-  అలాంటి తెలిసీ తెలియని ఆ సున్నితత్వాన్ని నిషిగంధ ఈ అనువాదాల్లోకి చాలా సహజంగా తీసుకువచ్చారు.

అనువాదాలు వొక ఎత్తు అయితే, ఈ రెండీటికి తగ్గట్టుగా ఆ కవిత్వంలోని నైరూప్యతా, ఆప్యాయతా అందుకొని వాటిని రేఖల్లో ఎవరు బంధించగలరా అని ఆలోచిస్తున్నప్పుడు  వెంటనే తట్టిన పేరు సత్యా సూఫీ. కవితని చదువుకుంటూ దానికి రేఖానువాదం చేయడం అంత తేలికేమీ కాదు. ప్రత్యేకమైన తన నలుపూ తెలుపు వర్ణ ఛాయలతో  గుల్జార్ నీ, నిషిగంధనీ వొకే రేఖ మీదికి తీసుకువచ్చిన అరుదైన చిత్రకారిణి సత్యా.

– అఫ్సర్ 

~~

కిటికీ వెనక నిశ్శబ్దం

కిటికీలన్నీ మూసి ఉన్నాయి

గోడల హృదయాలూ గడ్డకట్టుకున్నాయి

తలుపులన్నీ వెనక్కి తిరిగి నించున్నాయి

ఆ బల్లా, కుర్చీ అన్నీ

నిశ్శబ్దపు తునకల్లా!

ఆ రోజుకి సంబంధించిన శబ్దాలన్నీ

నేల కింద సమాధి అయ్యాయి.

చుట్టూ అన్నిటికీ తాళాలు..

ప్రతి తాళం మీదా ఒక కరకు నిశ్శబ్దం!

ఒకే ఒక్క శబ్దం నాకు దొరికితే..

నీ స్వరం తాలూకు శబ్దం..

ఈ రాత్రి రక్షించబడుతుంది!

ఇక కలసి మనిద్దరం

ఈ రాత్రిని రక్షించవచ్చు!

   *****

నిశీధి 

అర్ధరాత్రి వెన్ను వణికించే పోలీసు బూట్ల చప్పుడో , అర్ధరహిత నిందలు మోపి చేయని తప్పుకు రోజుల తరబడి జైలు గదుల్లో గడపడమో మన జీవితాల్లో భయంకర విషయాలు కానే కావు , ప్రతి ఉదయం లేచి గానుగెద్దుల్లా బ్రతకటం కోసం బ్రతుకుతూ ఇంటికి ఆఫీసుకి మధ్య కనిపించని మైలురాళ్లు లెక్కపెట్టుకుంటూ కలలు కనడానికి కూడా భయపడుతూ బ్రతికే జీవితం అంత భయంకరమయినది ఇంకేమి లేదు అని ఎవరన్నా చెప్తే ఒక క్షణం ఆగిపోయి మన మీద మనమే కాసేపు జాలి పడి మరుక్షణం లో తుడుచుకొని మళ్ళీ రొటీన్ లో పడిపోయే జీవితాలకి ఉద్యమాలు , జనం కోసం బ్రతకడం అన్న పదాలు ఏలియన్ గా వినిపిస్తాయి కాబోలు .

శరీరంలో ప్రతి రక్తపు చుక్కని కార్చి ఒకో గింజకి ఆసరా అయ్యే చేతుల్లో పగిలిన రేఖల మీద జాలి చూపలేని దేవుడు లేనట్లే అని దేవుడి ఉనికిని ప్రశ్నించడం . అన్నం పెట్టె రైతులని కుడా వణికించే పవర్ యూనిఫాంకెవరిచ్చారు అని ఎస్టాబ్లిష్మెంట్స్ ని థియోక్రసీలని ప్రశ్నించగలిగే దమ్ము ఉండటం , నలిగిన జీవితాలని చూసిన ప్రతిసారి గొంతుదాటలేని ఏడుపులు పాటల హోరులా ఎలా కురుస్తాయి అని కవిత్వాన్ని హత్తుకోవటం లాంటివి ఖరీఫ్ లో వర్షాలు కరుణించక కోరి తెచ్చుకున్న ప్రభుత్వాలు పవర్ కస్టాలు పట్టించుకోక అసలు రబీలో పంటలు వేసుకోవటానికి బెంబేలు పడ్డ బీద రైతులు ఆత్మహత్యలో ఎండల్లో పిల్లాపాపాల పేగులెండబెట్టలేక అవసరార్ధం కూలీలుగానో మారిపోయి బ్రతుకు జీవుడా అని నిట్టూర్చడాలు అర్ధం కాక అర్ధం చేసుకొనే అవసరం లేక మా ప్రభుత్వాలు కనక బహిరంగంగా ఆడుకొనే బెట్టింగ్ ఆటలు చూసి మురవడానికి 24/7 గంటలు కరెంటిస్తుందో అని చీర్ గర్ల్స్ కి తోడూ బీర్ బాయ్స్ గా AC రూముల్లో బ్రతుకుతున్నాం అనుకొనే శవాలకి అసలు తెలుస్తుందా ? బహుశ ఎప్పటికి తెలియదేమో ఎందుకంటే బ్రతికుండడం అంటే కలలు కనడం , కలలు కనడానికి కావలసింది నిద్ర లేని రాత్ర్లులు కాదు గుండెలో దమ్ము అని చెప్పే “పాష్ ” లాంటి వాళ్ళకి మాత్రమే తెలుస్తుంది . అందుకే అలాంటి వాళ్ళు మరణించినా బ్రతికుంటారు , మిగిలినవాళ్ళు జీవచ్చవాల్లా ఈసోరుమంటూ బ్రతుకీడుస్తుంటారు .

పాష్ (అవతార్ సింగ్ సంధు September 9, 1950 – March 23, 1988 ) మాక్సిం గోర్కీ అమ్మ చదివిన ఉద్వేగంలో అవతార్ సింగ్ ఎప్పుడు పాష్ (పాషా ) అయ్యాడో రైతు కుటుంబంలో పుట్టిన బిడ్డ కమ్యూనిజం నీడ కంటే మార్క్సిస్టుగా బ్రతకడంలో , నక్సల్బరీ ఉద్యమంలో తన అక్షరాల తూటాలు సంధించినదెప్పుడో , తానూ బ్రతికింది , మిగిలినవాళ్ళకు బ్రతుకు విలువ నేర్పింది అంతా కలిపి 40 ఏళ్ళ లోపే . తిరుగుబాటు దారుడు ట్యాగ్ మోసినా , వందల్లో తన కవిత్వాలు జైలు నుండి బయటకి స్మగుల్ అయ్యి జనాన్ని జాగృతి చేసినా , పైసల కోసం పనికిమాలిన మాటలు రాసి బ్రతకనేర్చిన కవుల మధ్య ఎమర్జెన్సీ టైంలో తన కవితలో కొన్ని పంక్తులు మార్చారన్న విషయంగా పే చెక్స్ రిజెక్ట్ చేసినా అదంతా పాష్ కే చెల్లింది .

విప్లవమంటే పేదవాడి కన్నీటికి పట్టాల్సిన దోసిలే కాని దేశాన్నోదలడమో , భూములని మతం సాక్షిగా ముక్కలు చేయడమో కాదని నమ్మిన సిద్ధాంతం యాంటి 47 జర్నల్గా మారి AK 47 ని నమ్ముకున్న ఖలిస్తాన్ ఉగ్రవాదాన్ని ఎదిరించి దాని మూర్ఖపు భావజాలంకే బలయ్యింది కూడాను .సెపరేటిస్ట్ ఐడియాలజీని వ్యతిరేఖించింనందుకు , తన వాక్యాలతో నిజాలని నిప్పులుగా రాజేసినందుకు ఫలితంగా తన ప్రాణాలే వదిలేసుకున్న పాష్ , అతని లాంటి ఎన్నో  జీవితాలు కార్మికులకి కర్షకులకి తోడుగా నిలబడే విప్లవోద్యమం అంటేనే నిజమయిన దేశభక్తి అని ప్రూవ్ చేసినా నుదుటికి మతం పట్టీలు కళ్ళకి కులం కావరాలు పుసుకున్న వాళ్ళ డిక్షనరిలో విప్లవకారుడేప్పుడు దేశద్రోహే కదూ .

అందుకే మట్టి కోసమో మనుష్యుల కోసం బ్రతికే చాల మంది ” దేశద్రోహుల ” రక్తంలో ప్రవహించే పాష్ కవిత్వం ఈ సారి మన కోసం ఇలా .

The Most Dangerous Thing

The life of a pirate is not so dangerous
nor is a bashup in a police lockup
spying too is not very dangerous

to be woken up in the middle of the night
by the secret police
I admit is nerve wrecking
so is the quiet lonely fear
which follows you
and throttles your chest
when you are locked up in a cell
on a framed up false charge
for a crime you did not commit
all this I admit is bad enough
but all these are still not so dangerous

because the most dangerous thing is
to live like a dead man
when you don’t feel any thing
when the routine of daily life saps you totally
the fixed life of
home to work
work to home
that is a life without dreams
that is the most dangerous thing

that is when
the hour is alive and kicking for everyone
excepting for you
that life is the most dangerous thing

because
like the eyes of a dead fish
you stare at everything
but cannot feel anything
about yourself
or about others
that’s why
the most dangerous are those people
who have forgotten how to love people
for such people
live and shift aimlessly
in the ordinary humdrum orbit of their lives
in which nothing happens
nothing moves
like a placid cemetery

these people
are like that cold blooded moon
which feels nothing
no pain, love, sympathy or revulsion
when it goes over the courtyards
of the innocent victims
butchered in a slaughter

the most ugly sight is
that of a debauched old man
who is trying to sing a melody
but only succeeds in racking his weak chest

So the most dangerous life is the one
in which our conscience doesn’t prick you
because your soul is dead
that’s why I say

piracy is not so dangerous
spying is not so dangerous
bashup in a police lockup is not so dangerous
the most dangerous life is…

Translated by Suresh Sethi

పాష్ జీవిత చరిత్ర చదువుతున్నప్పుడు కలిగే ఆశ్చర్యం ఏమిటంటే అఖండభారత భావజాలం కలిగిన BJP ప్రభుత్వం NCERT పుస్తకాల పాఠాలలో భాగంగా ఉండిన ” sabse Khatarnak ” కవితని సిలబస్ నుండి తొలగించాలని పెద్ద గొడవ చేయటం , చాల ప్రశ్నల్లా ఇలాంటివాటికి మన దగ్గర సమాధానాలు ఉంటే పాష్ చెప్పినట్లు బ్రతికున్నవాళ్ళ జాబితాలో కనీసం ఒకసారయినా ఉండేవాళ్ళం ఏమో బహుశ .

*

నిశీధి

చరిత్రలంటూ ఏమి ఉండవు , అప్పుడెప్పుడో జరిగింది అంటూ మనల్ని మనం మభ్యపెట్టుకోవటం తప్ప చరిత్రలు మనతోనే మన నీడల్లా నడుస్తూనే ఉంటాయి , ప్రపంచంలో ఎదో ఒక మూల ఎదో ఒక రకపు ఇన్ జస్టిస్ జరిగినంతకాలం మన చరిత్రలు చెప్పుకొని రాబోయే తరాలు ” అలా కూడా ఉండేవారట ” అని విస్తూపోయేంత అసహ్యంగా మనలో ఇంకిపోయి .

ఎంత నిజం కదా ఈ రోజుకి కూడా ఎవరు ఏమి తినాలి, ఆవుని తినాలా లేదా ఆవులు తినే గడ్డి మనం కూడా తిని బ్రతకాలా , ఎవరు ఏమి కట్టుకోవాలి ఉల్లిపోరలాంటి చీరల్లో సెక్సీ గా కనిపిస్తే ఎక్కువ వైకల్యం పుడుతుంది కాని వొళ్ళు కనిపించే బట్టలు వేస్తే వచ్చే మూడ్ పోతుంది చస్ వీల్లేదు చీరలు కట్టాల్సిందే అంటూ రూల్స్ , అలాగే ఎవరికి శరీరం మీద ఎవరికి హక్కులు ఉండాలి , లేదా మొత్తం ఆడ జాతిని శారిరకంగానో మానసికంగానో అమ్మి కొనుక్కొనే వ్యాపారాలు చేయటానికి గుత్తహక్కులు ఎవరికి ఉండాలి లాంటి చెవుల్లో రక్తం తెప్పిస్తున్న స్టేట్మెంట్లు విని విని మనుష్యులు అంటేనే విరక్తి కలిగి ఓదార్పు కోసం అలైస్ ని చదువుతుంటే ఇదుగో సరిగ్గా ఈ వాక్యాలు , నిజమే కదా ఎవరి హక్కులు వాళ్ళకి లేకుండా చేయటమే నయా మానవత్వపు రూల్ అయినప్పుడు చరిత్ర మనలోనే ఉంది, పూర్తి మనమై ఉంది .

పై వాక్యాల్లో అలైస్ (Alice Malsenior Walker :born February 9, 1944) నడిచే నిజంలా అనిపిస్తే అది మన తప్పేమీ కాదు నిజాయితీగా ఎలాంటి అనవసరపు ఊహాత్మకత లేకుండా ఖచ్చితంగా తను చెప్పాలనుకున్న విషయం చెప్పగలిగే ధైర్యం చూపే తన రచనలది . రేసిజపు దాష్టికంలో మునిగి తేలే జాతులలో మగవారికంటే ఆడవారి పరిస్థితి ఇంకా ఎంత దారుణమో ( వీళ్ళు అటు రేసిజం ఇటు మేల్ చావనిజం రెండు భరించాలిగా ) చెప్పే అలైస్ వాకర్ వాక్యాలు చదవటం నిజంగా గొప్ప అనుభవం , చదివినంత సేపు అదో లోకం , మన జీవితాలు తన పదాల్లో చదువుకుంటున్న అనుభూతి వెరసి కొన్ని క్షణాలు వేదన ఎదో ఘోస్ట్ రూపంలో పట్టి మనసుని అల్లకల్లోలం చేస్తూన్నంత బాధ . నిజ జీవితంలో అలాంటి మనుష్యులే కనబడుతుంటే ఏమి చేయలేని నిస్సహాయత ఎదో బలంగా మనల్ని పూనుకొని తను రాసిన పుస్తకాల్లో కొన్ని క్యారెక్టర్స్ ని గొంతు పిసికి చంపేయాలన్నంత ఉద్రేకం , అనుభవిస్తే కాని అర్ధం కాని భావన అది . శవాల మధ్య బ్రతికుండే క్వాలిఫీకేషన్ మనకేమి ఉందో చెప్పగలిగే , ప్రశ్నించే Be nobody’s darling; Be an outcast.Qualified to live Among your dead స్థైర్యం అది .

ఎలాగు టాపిక్ వచ్చేసింది కాబట్టి అదే కవితలో వాక్యాలు కొన్ని ఇలా ” జీవితం ఎప్పుడు వైరుధ్యాల వెల్లువే , పిచ్చి జనం చేతిలో రాళ్ళ నుండి తప్పించుకోవడానికి దాన్నే చుట్టుకొని బ్రతకాలి ” ” వంటరి నడకని గర్వంగా ఆస్వాదించు లేకపోతే కటినమయిన మనసున్న ఫూల్స్ తో నువ్వెంతో ఇష్టపడే ఇసుక తిన్నెలు పంచుకోవాలి ( ఓహ్ హౌ ఐ లవ్ దిస్ లైన్ ) అంటూ

Be nobody’s darling;
Be an outcast.
Take the contradictions
Of your life
And wrap around
You like a shawl,
To parry stones
To keep you warm.
Watch the people succumb
To madness
With ample cheer;
Let them look askance at you
And you askance reply.
Be an outcast;
Be pleased to walk alone
(Uncool)
Or line the crowded
River beds
With other impetuous
Fools.

Make a merry gathering
On the bank
Where thousands perished
For brave hurt words
They said.

But be nobody’s darling;
Be an outcast.
Qualified to live
Among your dead.

ఇదొక్కటే కాదు Expect Nothing పోయెమ్ లో అయితే ఏకంగా నిరాశలు నీ తలుపులు తట్టిన క్షణానికి నీ జీవితం అంటే నీకు పూర్తి సంతోషం కలిగి ఉండాలి , నిరాశే నిరాశ పడేంత సంతోషం అంటూ చెప్తారు , అందులోనే ఇంకో చోట “ ఒకసారి బ్రతకటం అంటూ మొదలు పెట్టాక నీ చిన్న బుర్ర బోలెడు అపనమ్మకాలు భయాల మధ్య ఇరుక్కుపోయి బెంగగా ఉంటుంది , ఆ భయాలు వదిలించుకున్న క్షణం జీవితం నుండి ఇహ ఎక్స్పెక్ట్ చేసేది ఏమి ఉండదు అని ఎంత క్లియర్ గా చెప్తారో చూడండి.

Expect Nothing
Expect nothing. Live frugally
On surprise.
become a stranger
To need of pity
Or, if compassion be freely
Given out
Take only enough
Stop short of urge to plead
Then purge away the need.

Wish for nothing larger
Than your own small heart
Or greater than a star;
Tame wild disappointment
With caress unmoved and cold
Make of it a parka
For your soul.

Discover the reason why
So tiny human midget
Exists at all
So scared unwise
But expect nothing. Live frugally
On surprise.

Alice Walker :

ఎంత చదువుకున్నా తరగని తాత్వికత , ఎంత నేర్చుకున్నా సరిపోని జ్ఞానం తన రచనల్లో స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది అందుకే ప్రపంచం ఆమెకి, ఆమె జీవితాన్నే అక్షర రూపంగా దిద్దిన ది కలర్ పర్పుల్ నవలకి గుర్తింపుగా సాహిత్యంలో ఒక పులిట్జర్ ప్రైజ్ సమర్పించుకుంది .

ఈ వ్యాసం మొదలు పెట్టడం సమకాలిన భారతదేశంలో పరిస్థితులు కంపేర్ చేయటం తో మొదలు అయింది కాబట్టి ఇంకా ఒక్క మాట చెప్పి ముగిస్తాను , యుగాల క్రితమే గొప్ప తాత్వికత సాధించేసిన దేశం ఇక్కడ స్త్రీలు పూజింపబడతారు అని గొప్పలు పోయే మన దేశంలో ఈ రోజు ఆడవారి జీవితానికి చీకటి ఖండంగా దేశ జాతీయులు అని చెప్పుకొనే అలైస్ అపుడేప్పుడో ది కలర్ పర్పుల్ లో రాసిన స్త్రీల జీవితాన్ని కంపేర్ చేస్తే పెద్ద తేడాలు ఏమి ఉండవు రంగుల్లో తప్ప అనేందుకో ఖచ్చితంగా అనిపిస్తుంది ఈ మధ్య .

~

 నాగరాజు రామస్వామి

       కీట్స్ ప్రేమ జీవనమూ విఫల మైనదే. కీట్స్ ఆరాధ్య ప్రేయసి ఫానీ విడిపోక తప్పని పరిస్థితులలో  పన్నెండేళ్ళు వేచిఉన్నా ఫలితం దక్కలేదు. క్షయ వ్యాధి వాళ్ల పాలిటి శాపమయింది! క్షయ వ్యాధితో క్షీణిస్తున్న కీట్స్ ను చికిత్సకై రోమ్ కు తీసుకువెళ్ళిన మిత్రుడు సీవర్న్ చేతులలో కీట్స్ అంతిమశ్వాస వదిలాడు. సేవేర్న్ తన మిత్రులకు, కీట్స్ ప్రేయసి (ఫియాన్సీ) ఫానీ బ్రోవే కు రాసిన ఉత్తరాలే కీట్స్ ఆఖరి రోజులను తెలిపే ఆధారాలు. షెల్లీ, సేవేర్న్, కీట్స్ సమాధులు రోమ్ లోని  Protestant Cemetary లో ఇప్పటికీ ఉన్నవి పక్క పక్కనే.

ఫానీ

మూలం: గిల్లెవిచ్ 

అనువాదం: పరేశ్ ఎన్ దోశి

ఫ్రాన్స్ లోని కార్నాక్ లో పుట్టిన గిల్లెవిచ్ ప్రముఖ ఫ్రెంచ్ కవుల్లో వొకడు. ఈ కవితలు Penguin Modern European Poets series లోని Guillevic Selected Poems లోనివి. వస్తువుల గురించి వ్రాసినా, జ్యామితి రూపాల గురించి వ్రాసినా, ప్రకృతి మీద వ్రాసినా, సృజన మీదే వ్రాసినా వొక కొత్త ప్రపంచాన్నే సృష్టిస్తాడు. అందులో అవలీలగా ప్రవేశించడం ప్రవేశిస్తాము గాని, తర్వాత దాన్ని మరచిపోవదం సాధ్యం కాదు. పుస్తకం ముందు మాటలో వ్రాసినట్లు, అతను వస్తువులను చూస్తూ తదేక ధ్యానంలో పడిపోతాడు, ఆయా వస్తువులు అతనితో నంభాషణ మొదలుపెట్టే వరకూ.

వొక కవిత చూడండి:

గణితం మొత్తం
నీ అలల హోరులో కొట్టుకుపొయింది.

బ్రిటనీలోని సముద్ర తీరంలో యెన్ని సాయంత్రాలు మౌన సంభాషణల తర్వాత యిది వ్రాసాడో.

తినబోతూ రుచెందుకు గాని, అడుగుపెట్టండి అతని అద్భుత లోకంలోకి.

1.

చీమ

చీమ శవం గురించా
నువ్వు మాట్లాడుతున్నది?
అంతేనా?
పచ్చని గడ్డి మీద చీమ శవం గురించేనా?

ప్రపంచం మనిషి కోసం సృష్టించబడినది
మనకు బాగా తెలిసిందేగా
అందుకే, విధాత పొరపాట్లను
వాటిని అంతమొందించి
దిద్దాల్సిందే.

జలదరింపు కలిగించే,
మానవుడి అవగాహనకు బయటే
పాకే మిమ్మల్ని ఆ స్వర్గానికి పంపాల్సిందే.

కాని, మీరే గనక వెయ్యిరెట్లు పొడుగు వుండి
తుపాకీ చేతబట్టి వుంటే
మీరు గౌరవాన్ని  పొంది వుండేవారు
యిట్లా మరుగుతున్న నీళ్ళకు బదులు.
2.

NEWS ITEM

కుర్చీ గురించి యింత రచ్చ అవసరమా?

_ కుర్చీ నేరమేమీ లేదే!

పాత చెక్కతో చెసింది
యిప్పుదు విశ్రాంతిగా
ఆ చెట్టుని మరచిపొయి
దాని పాత వైరాన్నీ మరచిపొయి
యిప్పుదది యెట్లాంటి శక్తీ లేకుండా.

యిప్పుడు దానికింకేమీ అక్కర్లేదు
యే బాకీలు యిక లేవు
తన సుడిగాలిలోనే తాను
స్వయంపోషక.
3.

గొడ్డు మాంసం
చర్మం వొలిచేసిన ఆవు.
దీని మాంసంలోనే ప్రవహించింది
స్పందిస్తున్న
అద్భుతమైన
అర్థంకాని
వొక వెచ్చదనం

యిప్పటికీ ఆ వెచ్చదనం
ఆ చిన్ని కళ్ళల్లొతుల్లో
యిప్పటికీ నువ్వు దాని వొంటిని నిమరవచ్చు
నీ తలను దాని వొంటికి ఆనించి
నీ భయాన్ని నిద్రపుచ్చవచ్చు.
4.

వడ్రంగిని చూశాను

వడ్రంగిని చూశాను
మానును పోడవాటి పలకలుగా కోస్తూ

వడ్రంగిని చూశాను
వేర్వేరు పలకల పోడవులను కొలుస్తూ

వడ్రంగిని చూశాను
చక్కగా వచ్చిన పలకను ముద్దు చేస్తూ

వడ్రంగిని చూశాను
వాటిని యింటికి తీసుకేళ్తూ

వడ్రంగిని చూశాను
దానికి యెట్లాంటి లోపం లేకుండా చక్కని రూపాన్నిస్తూ

వో వడ్రంగీ! దాన్ని బీరువాగ మలుస్తున్నప్పుడు
నిన్ను పాట పాడుకుంటూ వుండడం గమనించాను
నీ రూపాన్ని, ఆ చెక్క వాసనతో సహా,
నా మనసులో పదిలపరచుకున్నను

యెందుకంటే పదాలతో నేను చేసే పని
నీ పనినే పోలివుంటుంది.
5.

స్పర్శ రేఖ (Tangent)

నేను నిన్ను వొక్కసారే తాకుతాను
రహస్యంగా
అది నీకూ తెలుసు

నన్ను పిలవడమూ వృథా
నన్ను గుర్తు తెచ్చుకోవడమూ వృథా

నీకు చాలా విరామం
నీకు నీవు పదే పదే
యీ క్షణం గురించే చెప్పుకోవడానికి

అలాగే మనిద్దరమూ
వొకరి మీద వొకరు ఆధారపడి వున్నామని
నీకు నీవు నమ్మించుకోజూస్తావు.

6.

సమబాహు త్రిభుజం (Right Angle Triangle)

చాలా దూరమే వచ్చెశాను
అనియంత్రిత వెర్రిగా చక్కదిద్దుకుంటూ

యింక యిందులో యెట్లాంటీ
భవిష్యత్తూ లేదు.
7.

ప్లేట్లు

వాడిన పింగాణి ప్లేట్లు
తెలుపులోకి రంగులన్నీ వెలిసిపోయి.
మా యింటికి వచ్చినప్పుడు అవి
కొత్తవి

యీ లోగా మేము చాలా నేర్చుకున్నాం.
8.

సూర్యుడు

సూర్యుడు,
తన లోపల తప్ప,
యెప్పటికీ రాత్రిని చూడడు.

యెందుకంటే అతను
చీకట్లను బయటకు
విసిరేసినప్పుడల్లా
అది తన చుట్టూ
వెల్తురుగా పరచుకుంటుంది.

9.

సుత్తి

నా చేతి కోసమే చేసినట్లున్న
నిన్ను చేత్తో కుదురుగా పట్టుకుంటాను
బలవంతుడిగా భావిస్తాను
నీ బలంతో

నువ్వు గాఢ నిడ్రలో
నీకు చీకటి తెలుసు
నీకు బలం తెలుసు

నిన్ను తాకుతాను
చేతిలోకి తీసుకుని
సర్దుకుంటాను
నా అరచేత్తో నిన్ను వెచ్చ బరచి
చెయి యెత్తుతాను

నీతో నేను తిరిగి
యినుములోకి, చెక్కలోకి
జారుకుంటాను

నువ్వు నన్ను లాగుతావు
నన్ను పరీక్షించటానికి
నువ్వు ఘాతం వెయ్యదలిచావు.

*

 –నిశీధి

*

కొన్ని పరిచయాలు చాలా చిత్రంగా మొదలవుతాయి. అవసరగత ప్రాణులం కనుక స్పష్టంగా నాకిది కావాలి అనుకుని వెతుకుతూ ఉంటాం. కావాలనుకున్నది అంత సులభంగా దొరకదు. కానీ మనం కోరుకునేదానికి దగ్గరగా ఉండే మరొకటి తారసపడుతుంది. అది మనకు కావలసినది కాదు కదా అని ముందుకు సాగిపోతాం. కానీ అన్ని సందర్భాల్లో అది సాధ్యం కాదు. మనం కోరుకునే దానికి దగ్గరున్నవి మన అవసరాలు కొంతైనా తీరుస్తాయి కదా.

తెలుగు ‘చిలాన్ బందీ’ని పరిచయం చేయడానికి ఈ ఉపోద్ఘాతం అక్కర్లేదు కానీ అతడు నాకు తారసపడిన వైనాన్ని చెప్పుకోవాలన్న ఉత్సాహాన్ని ఉగ్గబట్టుకోలేకే ఇదంతా.

మాటలకు అపారమైన స్వేచ్ఛాసౌందర్యాలను అద్ది రంగురంగుల పక్షుల్లా ఎగరేసిన ప్రఖ్యాత ఆంగ్ల రొమాంటిసిస్ట్ కవి లార్డ్ బైరన్ 1816లో ‘The Prisoner of Chillon’ ఖండకావ్యం రాశాడు. 392 లైన్ల ఈ పద్యంలో విశ్వజనీనమైన స్వేచ్ఛాభిలాషను ఎలుగెత్తి గానం చేశాడు. ఎగిరే రెక్కలను గొలుసులతో విరిచికట్టి, చీకటి గుయ్యారాల్లో పడదోసి, అడుగు కదపనీయని దుర్మార్గపు ఖైదును శఠించాడు. రాత్రీపవళ్ల, వసంతగ్రీష్మాల తేడా లేకుండా రోజూ ఒకేలా వెళ్లమారిపోయే దిక్కుమాలిన రోజుల లెక్క తెలియని ఆ నిర్బంధంలో చితికిన ఓ స్వేచ్ఛాపిపాసి అంతరంగాన్ని గుండె కరిగి కన్నీరయ్యేలా, కన్నీరైన గుండె.. ఆ బాధాతప్తుడి హృదయ ఘోషను తట్టుకోలేక మళ్లీ గడ్డకట్టిపోయేలా ఆవిష్కరించాడు. ఆ సంవేదన సర్వమానవాళి ఘోష కనుక ఖండాలు, సముద్రాలు దాటింది. నిర్బంధంలో కొట్టుమిట్టాడుతున్న మరో నేలపైన ప్రతిధ్వనించింది. బైరన్(1788-1824) జీవించిన శతాబ్దిలోనే 1894లో తెలుగులో ప్రతిధ్వనించిన ఈ భువన ఘోషే ‘చిలాన్ బందీ’. దానికి ఈస్ట్ ఆఫ్ ది ఇటాలియన్ గొంతుకను వ్రిచ్చిమోసినవాడు శ్రిష్టు జగన్నాథశాస్త్రి.

జగన్నాథం అనుసృజించిన చిలాన్ బందీని తెలుసుకోవడానికి ముందు బైరన్ కావ్యం గురించి కొంత. బైరన్ 1816లో తన మిత్రుడైన కవనపు హల్లీసకాల షెల్లీతో కలసి స్విట్జర్లాండ్ లోని జెనీవా సరస్సులో విహరించాడు. ఆ కొలనులోకి చొచ్చుకెళ్లిన మధ్యయుగాల చిలాన్ కోటను చూశాడు. అక్కడి కారాగారంలోకి అడుగుపెట్టాడు. అది పదహారో శతాబ్ది ప్రొటెస్టెంట్ క్రైస్తవ ఉద్యమకారుడు ఫ్రాంకోయిస్ బోనివార్డ్(1493-1570)ను ఆరేళ్లపాటు ఖైదుచేసిన చెరసాల. సవాయ్ పాలకుడు మూడో చార్లెస్ పాలనకు వ్యతిరేకంగా జెనీవావాసులను తిరగబడమన్నందుకు బోనివార్డ్ ను జైల్లో వేశారు. విడుదలైన తర్వాత కూడా అతడు చార్లెస్ కు వ్యతిరేకంగా పోరాడాడు. బైరన్ ఆ చారిత్రక వ్యక్తి వివరాల్లోకి పూర్తిగా వెళ్లకుండా అతని దుర్భర ఖైదును మాత్రమే తన కావ్యానికి ముడిసరుకుగా తీసుకున్నాడు. అందుకే తనది ‘ఫేబుల్’ అని అన్నాడు.

బైరన్ కవిత అంతా ఆ ఖైదీ స్వగతమే. అతని యవ్వనమంతా బందిఖానాలో ఆవిరైంది. అతని తండ్రిని అతని మతవిశ్వాసాలు నచ్చని పాలకులు(జగన్నాథం అనువాదంలో ‘క్రొత్తసిద్ధాంతములకతికోపఘూర్ణమానమానసులైన దుర్మార్గజనులు) సజీవదహనం చేశారు. అతని రక్తమేకాకుండా ఆశయాలనూ పంచుకున్నఆరుగురు కొడుకులపైనా కత్తిగట్టారు. వాళ్లలో ముగ్గురు ఆ జైలు బయట ప్రాణాలు కోల్పోయారు. ఒకరిని బతికుండగానే తగలబెట్టారు. ఇద్దరిని యుద్ధంలో చంపేశారు. మిగిలిన ముగ్గురిని చిలాన్ దుర్గంలోని చీకటికొట్టులో పడేసి, విడివిడిగా మూడు పెద్దస్తంభాలకు గొలుసులతో కట్టేశారు, ఒకరికొకరు దూరంగా ఉండేలా. కథ చెబుతున్న ఖైదీ ఆ ముగ్గురిలో పెద్దవాడు. పెద్దవాడు కనుక తమ్ముళ్లకు అభయమివ్వాలి, ఓదార్చాలి. పెద్దతమ్ముడికి స్వేచ్ఛే ప్రాణం. కొండల్లో జింకలను, తోడేళ్లను వేటాడిన ఆ యువకుడికి ఈ బందీ బతుకంటే అసహ్యం పుట్టింది. అన్నపానీయాలు నిరాకరించి ఆయువు తీసుకున్నాడు. అందరికీ ప్రాణమైన ముద్దుల చిన్నతమ్ముడు మనోవ్యథతో కృశించి ‘ఎండు సస్యమై’ ప్రాణం విడిచాడు. ఇక మిగిలింది కథకుడు. అతని ఆశలు ఉడిగాయి. ప్రాణావశిష్టుడైపోయాడు. అయితే ఓ రోజు కిటీకీ చెంత కనిపించిన అద్భుతమైన పక్షి పాడిన పాట విని ప్రాణాలు తేరుకున్నాయి. బతుకుపై ఆశపుట్టింది. తర్వాత ఎన్నేళ్లకో అతన్ని జాలి తలచి విడుదల చేశారు. కానీ ఏళ్ల తరబడి ఖైదు తర్వాత, నా అన్నవాళ్లందరూ గతించిపోయాక, హఠాత్తుగా దక్కిన స్వేచ్ఛను ఏం చేసుకోవాలో అతనికి తెలియకపోయింది. సంకెళ్లే నేస్తాలైపోయిన ఆ దుఃఖితాత్ముని మోముపై ఒక నిట్టూర్పు వెలువడింది.

మనసును మెలిపెట్టే ఈ కథాకావ్యంపై రాజమండ్రి ఫస్ట్ గ్రేడ్ ప్లీడర్ జగన్నాథం మనసు పారేసుకున్నాడు. దీన్ని ‘చిలాన్ బందీ అను భ్రాతృసౌహృదము’ పేరుతో తెలుగు చేశాడు. 1894లో ఏలూరులోని ధర్మరాజు శివరామయ్యకు చెందిన శ్రీత్రిపుర సుందరీ ప్రెస్సులో అచ్చేయించాడు. బైరన్ కృతిని అనువదించడం అంత సులభం కాకపోయినా సొబగు చెడకుండా తెలుగు పాఠకులకు అందించడానికి శాయశక్తులా ప్రయత్నించానని, దీని బాగోగులపై ఎవరు సలహాలిచ్చినా స్వీకరిస్తానని వినయంగా చెప్పుకున్నాడు ముందుమాటలో. మన యథాలాప జీవితాల్లో అంతగా గుర్తుకు రాని స్వేచ్ఛను హృదయంతోపాటు రక్తమజ్జాస్థిగతాలూ పలవరించేలా చేసే ఖైదు అనుభవం కొంత నాకు కూడా ఉండడంతో ‘చిలాన్ బందీ’పై నేనూ మనసు పారేసుకున్నాను.

జగన్నాథం అనువాదంపై ఇదివరకు తెలుగులో ఎవరైనా రాశారో లేదో నాకు తెలియదు. అతని జీవిత విశేషాలూ తెలియవు. తెలుసుకోవడానికి ప్రయత్నించాను. అన్నీ ఇంటర్నెట్లో దొరకవని తెలిసినా ఆశతో తొలుత అక్కడే వెతికాను. “Cultural Production Under Colonial Rule: A Study of the Development Of Painting in Modern Andhra: 1900 To 1947” పేరుతో బి. సుధారెడ్డి గారు హైదరాబాద్ యూనివర్సిటీకి సమర్పించిన పరిశోధన పత్రం కంటబడింది. అందులో శిష్టు జగన్నాథం రిఫరెన్స్ ఉంది. జగన్నాథం చిలాన్ బందీతోపాటు థామస్ గ్రే రాసిన ప్రఖ్యాత ఎలిజీని కూడా అనువదించారని సుధారెడ్డి రాశారు.

ఈ ఎలిజీ ప్రస్తావన జగన్నాథం చిలాన్ బందీ ముందుమాటలో ఉంది. బైరన్ కృతి.. గ్రే ఎలిజీలాగే ప్రసిద్ధమని జగన్నాథం చెప్పాడే కానీ దాన్ని తాను అనువదించినట్లు అందులో లేదు. విలియం కూపర్ రాసిన ‘On the receipt of my mother’s picture’ను రాజమండ్రికే చెందిన ఆంగ్లోపాధ్యాయుడు వావిలాల వాసుదేవశాస్త్రి.. ‘మాతృస్వరూప స్మృతి ’ పేరుతో, టెన్నిసన్ రాసిన ‘Locksley Hall’, ‘Lotus Eater’ కవితలను మద్రాస్ కు చెందిన దాసు నారాయణరావు ‘కాముక చింతనము’, ‘విస్మృతి వృక్షప్రభావము’లుగా అనువదించినట్లు ఉంది. బైరన్ ఖైదీ తెలుగులోకి రావడానికి ముందు ఇలాంటి అనువాదాల నేపథ్యముందని, వీటికి ఆంగ్లవిద్యాభ్యాసం వంటివి కారణమని తెలుసుకోవడానికే ఈ వివరాలు. ఇంచుమించు ఇవి వెలువడిన కాలంలోనే వెలుగు చూసిన కందుకూరి వీరేశలింగం రాజశేఖర చరిత్రకు మూలం ఆలివర్ గోల్డ్ స్మిత్ రాసిన ‘Vicar of the Wakefiled’ అన్న విషయం అందరికీ తెలిసిందే.

‘చిలాన్ బందీ’పై ఇంకొంత సమాచారాన్ని ‘తెలుగు రచయితలు రచనలు’ సాయంతో కనుక్కున్నాను. ‘చింతామణి’ మాసపత్రికలో చిలాన్ బందీ ప్రస్తావన ఉన్నట్లు ఆ పుస్తకంలో ఉంది. జగన్నాథం ఊరినుంచే వెలువడిన చింతామణి 1894 సెప్టెంబర్ సంచికలో చిలాన్ బందీపై ‘కృతివిమర్శనము’ శీర్షిక కింద చిన్న సమీక్ష వచ్చింది. జగన్నాథం కాళికావిలాసం వంటి గ్రంథాలు రాసినట్లు సమీక్షకుడు ఏ.ఎస్(ఏ.సుందరరామయ్య) చెప్పాడు. ఇంకా ఏమన్నాడంటే.. ‘హూణభాషాకావ్యము నాంధ్రీకరించుట మిక్కిలి కష్టతరమైన పని.. అయినను శాస్త్రులవారు వారి శక్తి సామర్థ్యాదుల ననుసరించి చక్కగానే వ్రాసియున్నారు. శైలి మృదువై సులభగ్రాహ్యమై యున్నది. హూణులకును, ఆంధ్రులకును అభిప్రాయభేదము మెండుగావున హూణకవీంద్రుల యభిప్రాయములను తద్భాషాపరిచితేతరులకు దేటపడునట్లు మార్చుట సులభసాధ్యము కాకపోయినను గ్రంథకర్తగారు చేసిన భాషాంతరీకరణము కొంతవరకు దృప్తికరముగానే యున్నదనుట కెంతమాత్రమును సందియముండకూడదు..’ అంటూ అనువాదంలో తనకు నచ్చిన ఆరు పద్యాలను ఉదహరించారు.

1890ల నాటి సాహిత్య పత్రికలను జల్లెడ పడుతుండగా.. మరో మాసపత్రిక ‘వైజయంతి’ 1894 నవంబర్ సంచికలో చిలాన్ బందీపై ఎన్.రామకృష్ణయ్య రాసిన పరిచయం దొరికింది. ‘పశ్చిమఖండకావ్యముల నాంధ్రీకరించుట కష్టసాధ్యమని యెల్లవారు నెఱింగిన విషయమే. అయినను శాస్త్రిగారు కూడినంతవఱకు శ్రమపడి మొత్తముమీఁదఁ దృప్తికరముగానే తెనిఁగించియున్నారు.. ఇది తిన్నగా సవరింపఁబడకపోవుటచే ముద్రాయంత్రస్ఖాలిత్యముల నేకము లగుపడుచున్నవి. .. గ్రంథకర్తగారి దోషములుగూడ నొకటిరెండు గానవచ్చుచున్నవి. గీ. లేదుకీడు విచారించి చూడఁజూడ. గీ. ముగ్ధతనుదాల్చి నిశ్చలతను వహించి. ఇత్యాది స్థలముల యతి భంగపెట్టిరి.. ముద్రాయంత్ర స్ఖాలిత్యమున నిట్లయ్యెనేమో..’ అంటూ పరిచయకర్త ‘ఛందోదోషాలు’ పట్టుకుని మూడు పద్యాలు పొందుపరిచారు. పోల్చడం అసంగతమైతే కావచ్చు కానీ, నామటుకు నాకు విశ్వనాథ సత్యనారాయణ ‘రామాయణ కల్పవృక్షం’ నారికేళ పద్యాలకంటే, అంతగా కొరుకుడుపడని కొన్ని జాషువా పద్యాలకంటే ‘చిలాన్ బందీ’ పద్యాలు వందలరెట్లు సరళంగానే కాకుండా హృద్యంగానూ అనిపించాయి.

జగన్నాథం అనువాదం ముఖపత్రం, ముందుమాట, తప్పొప్పుల పట్టికలను వదిలేస్తే 24 పేజీల కావ్యం. మక్కికిమక్కి అనువాదంలా కాకుండా మూలంలోని సారాంశాన్ని ప్రాణవాయువులా శ్వాసిస్తూ, సమగ్రంగా సాగుతుంది. జగన్నాథం తొలుత బైరన్ ను ప్రశంసించి, మూలంలోని స్వేచ్ఛావర్ణన అందుకుంటాడు. అనువాదంలో నాకు నచ్చిన భాగాలను, వాటి మాతృకలను అందిస్తూ పరిచయం చేస్తాను. సౌలభ్యం కోసం అనువాదంలోని పదాల మధ్య విరామం ఉంచాను. ఛందస్సు వగైరాల వివరాల జోలికి పోలేదు.

మూలంలోని బైరన్ నాందీప్రస్తావన.
Eternal spirit of the chainless Mind!
Brightest in dungeons, Liberty! thou art:
For there thy habitation is the heart—
The heart which love of thee alone can bind;
And when thy sons to fetters are consigned—
To fetters, and the damp vault’s dayless gloom,
Their country conquers with their martyrdom,
And Freedom’s fame finds wings on every wind.
Chillon! thy prison is a holy place,
And thy sad floor an altar—for ’twas trod,
Until his very steps have left a trace
Worn, as if thy cold pavement were a sod,
By Bonnivard!—May none those marks efface!
For they appeal from tyranny to God.

బంధానీకము గట్టజాలని మనోభ్రాజిష్ఠనిత్యాత్మ! ని
ర్బంధంబేమియులేక క్రాలెడు ‘‘స్వతంత్రేచ్ఛ’’! కారానివే
శాంధబందుఁ బ్రకాశంబందెదవు నీయావాసమచ్చోఁ గనన్!
బంధాతీత హృదంతరంబగుటనిన్బంధంపవీబంధవుల్!

అట్టిదానిని బంధింపనలవియైన
దేమికలదు విచారింపనిలఁ ద్వదీయ
గాఢనిశ్చలబద్ధరాగంబొకండు
దక్క స్వేచ్ఛానుగామి స్వాతంత్ర మహిమ! !

భవదాత్మ ప్రభువుల్ స్వతంత్ర గరిమా! బద్ధాంఘ్రులై యార్దమై
పవలుగానని మిద్దెలో మెలగుచో బందీగృహాంధబునన్
భవదర్థంబగు హింసయే జయముగా భావంబునన్లోక మెం
చవియద్దేశమునింపెరవాయురయ పక్షశ్రేణినీకీర్తితోన్

పావనాలయమనీబందిగంబుచిలాన బలిపీఠమా నీదుపాడునేల
బావివర్డనునొక్క పావనపురుషుండు బహువత్సరములందు బాధఁబడియె
నడుగుల రాపిడినరుగునంఘ్రల చిహ్నమశ్మమయీస్థలినసటఁబోలి
దిగియంటునందాక తిరిగెనాతండట నుసురెల్లనచ్చటనుడిపి కొనుచు! !

అట్టి పదపద్మచిహ్నములణగి చెరగి
పోకనిలుచుండు గాతనే ప్రెద్దునచటఁ
గ్రుద్ధదుష్టాధిపాలక క్రూరకర్మ
నీశునకుఁ జూపియవి మొరలిడుచునుంట! !

.. బైరన్ భావతీవ్రతను జగన్నాథం ఛందోబంధనాల్లోనే ఎంత అలవోకగా పట్టుకున్నాడో చూడండి. Holy placeను పావనాలయమని, sad floorను పాడునేల అని సహజంగా మార్చేశాడు. Libertyని ‘‘స్వతంత్రేచ్ఛ’’ అని చెప్పడమే కాకుండా కోట్స్ లో పెట్టాడు. ఇది అప్పుడప్పుడే వేళ్లూనుకుంటున్న భారతావని స్వేచ్ఛాభిలాషకు నిగూఢ నిదర్శనమా?

There are seven pillars of Gothic mould,
In Chillon’s dungeons deep and old,
There are seven columns, massy and grey,
Dim with a dull imprison’d ray,
A sunbeam which hath lost its way,
And through the crevice and the cleft
Of the thick wall is fallen and left;
Creeping o’er the floor so damp,
Like a marsh’s meteor lamp:

ప్రాచీనోన్నతకుడ్యసంవృత గుహాభ్రాంతిప్రభూతాఢ్యమై
యాచిల్లాన్ జెరసాల గ్రాలునటమధ్యన్ గొప్పనై తెల్లనై
తోచున్ స్తంభములేడు కోణములతోఁదోరంబులై చూడ్కికిం
దోచుంభానుకరంబొకండ సదుమైధూమక్రియంబదినాన్

మందమైనట్టికుడ్యంబుమధ్యమందు
బీటువారిన రంధ్రంబువెంటదూరి
మార్గమేదినకరంబు మసకకాంతి
చేతఁగను వెలుగొందెనాచెరగృహంబు

మిగులఁదేమగల్గు మేదినిపై ప్రాకు
లాడు తరణికిరణమచటనమరెం
బర్రభూమిమీదంబైనుండిపడియటఁ
గ్రాలురిక్కవెలుఁగు కరణిందోప

.. అంధకార బంధురమైన ఆ గుయ్యారంలోకి బీటువారిన గోడ రంధ్రంలోంచి ఓ సూర్యకిరణం దారితప్పి వచ్చింది. ఆ మసకకాంతిలోనే చెరగృహం వెలిగిపోయింది.

… Painful to these eyes
Which have not seen the sun so rise
For years—I cannot count them o’er,
I lost their long and heavy score
When my last brother droop’d and died,
And I lay living by his side.

భారంబులయ్యెఁ బ్రొద్దుపొడువన్ బహువత్సరముల్ గనుంగొనన్
దూరములైనపాడుకనుదోయికి నీదినముల్ గణింపగా
నేరను వత్సరంబులవి నేటికినిన్నిగతించెనందు నే
నారసిచెప్ప దీర్ఘగణనావళివిస్మృతి నొందిపోయినన్

లెక్కమరచితి నాతమ్ముండొక్కఁడుండి
కుందిమృతినొంది ధారుణిఁ కూలినపుడు
బ్రతికి జీవచ్ఛవంబనవానిప్రక్క
కదలనేరకపడియున్నకాలమందు

We could not move a single pace,
We could not see each other’s face,
But with that pale and livid light
That made us strangers in our sight:
And thus together—yet apart,
Fetter’d in hand, but join’d in heart,
’Twas still some solace in the dearth
Of the pure elements of earth,
To hearken to each other’s speech,
And each turn comforter to each
With some new hope, or legend old,
Or song heroically bold;

ఒక్కయడుగైనఁ గదలంగనోపలేము
కడగియన్యోన్యవదనముల్ గానలేము
మమ్ముగ్రొత్తఁగఁజూపు నామసకకాంతి
యచటలేకున్న వైవర్ణ్యమందియయిన

ఇట్లు కలిసియు మరియు ప్రత్యేకముగను
హస్తములఁగట్టుపడి హృదయములఁగలసి
యేకమైయటమెలగెడు నేముపుడమిఁ
బంచభూతాప్తికిని బేదపడితిమకట

ఆ దశనైననొండోరుల యార్తనినాదములాలకించి యా
శాదరవాక్కులాడి యితిహాసముఁ జూపి పురాణవీర గా
నోదయముల్ ఘటించి మరియొండొరుచిత్తములుల్లసిల్లఁ గా
నాదరఁమొప్పఁజేతు మదియాత్మవిషాదము కొంతవాపఁగన్

.. అన్నదమ్ములను ఒక్కో స్తంభానికి కట్టేశారు. స్తంభాలకు ఇనుపకడియాలు ఉన్నాయి. కడియాలకు గొలుసులు, వాటికి మనుషులు. అడుగు కదపలేరు. ఒకరిదగ్గరికొకరు వెళ్లి ఆప్యాయంగా చూసుకోలేరు. అయినా హృదయాలు మాత్రం కలసే ఉన్నాయి. ఒకరి ఆర్తనాదాలొకరు విని శాంతధైర్యవచనాలు చెప్పుకుంటున్నారు.

We heard it ripple night and day;
Sounding o’er our heads it knock’d;
And I have felt the winter’s spray
Wash through the bars when winds were high
And wanton in the happy sky;
And then the very rock hath rock’d,
And I have felt it shake, unshock’d,
Because I could have smiled to see
The death that would have set me free.

అనిల వేగోపహతినిర్మలాంబరమున
హిమతుషారంబుల చలివేళనెగసియాడఁ
గలుఁగు గొనగొనరొద రేపవలుచెలంగి
తలలపై మ్రోగనెడలేని యులివు వింటి

మీదఁబడఁగంటిఁ గడ్డీలమించివచ్చి
యపుడు చెరసాల యశ్మమెయల్లలాడె
నూపుదగిలియుఁ జలియింపకుంటిని మదిని
శ్రమవిమోచకమృతి సంతసంబునీదె

.. ఆ చెరసాల గోడలనంటి లెమాన్ అనే రమ్యసరోవరముంది. గోడపక్కనుంచి తరంగాలు బందీఖానాను చోద్యంగా పలకరిస్తుంటాయి. పెనుగాలి వీచినప్పుడు నీటితుంపర్లు జైల్లో విసురుగా పడుతుంటాయి. ఆ తాకిళ్లకు జైల్లోపలి గోడరాళ్లు అల్లాడతాయి. వాటి తాకిడి తగిలినా చలింపడు. వేదనను తీసేసే చావు సంబరమే కదా.

The flat and turfless earth above
The being we so much did love;
His empty chain above it leant,
Such Murder’s fitting monument!

వాని విడఁగొట్టు శృంఖలవ్రాతమరయఁ
బాతిపెట్టిన శవముపైఁ బడియటుండె
నరయనది దానిపై గోరియనఁబరగె
ఘోరహత్యార్హమైనట్టి గురుతనంగ

.. పెద్దతమ్ముడు చనిపోయాడు. అతన్ని బందిఖానాలో కాకుండా సూర్యరశ్మి తగిలే చోట ఖననం చేయాలని కథకుడు ప్రాధేయపడ్డాడు. వాళ్లు పరిహసించారు. తమ్ముడి గోరీపై అతని సంకెల ఆ దారుణానికి గుర్తుగా మిగిలింది. ఇక రెండో తమ్ముడి సంగతి..

With all the while a cheek whose bloom
Was as a mockery of the tomb
Whose tints as gently sunk away
As a departing rainbow’s ray;
An eye of most transparent light,
That almost made the dungeon bright;
And not a word of murmur—not
A groan o’er his untimely lot,—
A little talk of better days,
A little hope my own to raise,
For I was sunk in silence—lost
In this last loss, of all the most;
And then the sighs he would suppress
Of fainting Nature’s feebleness,
More slowly drawn, grew less and less:
I listen’d, but I could not hear;
I call’d, for I was wild with fear;
I knew ’twas hopeless, but my dread
Would not be thus admonishèd;
I call’d, and thought I heard a sound—
I burst my chain with one strong bound,
And rushed to him:—I found him not,
I only stirred in this black spot,
I only lived, I only drew
The accursed breath of dungeon-dew;

ఇట్టి దుర్దశనున్ననెవ్వాని చెక్కిళ్ళకెంజాయ గోరీకిఁ గేలియయ్యె
నిద్దంపు చెక్కిలి నిగనిగల్నిరసించెనింద్రాయుధస్ఫూర్తి యేపు తరిగి
మెల్లమెల్లఁబోవు మెలపునఁదళతళ మించుల కనుకాంతిమించి తొడరి
వెలిగించెఁ జెరసాల విస్మయంబుఁగనట్టి మానిసిసణుగుల మాటయొక్క
టైనబలుకఁడు నిట్టూరుపనైననిడడు
కనియునిట్టియకాలసంఘటన తనకుఁ
గలిగినను నూత్నవిశ్వాసబలముచేత
సహనముననోర్చె నెట్టికష్టములనైన

మంచిదినములుకలవన్నమాట కొంత
యడఁగు నాయాస నిలిపెడునాసకొంత
పలుకునాతఁడు గొణిగెడు పలుకుతోఁడ
మౌనమగ్నుఁడనై నేను మ్రానుపడఁగ

.. నిగనిగల బుగ్గల తమ్ముడు మనోవ్యథతో చిక్కిపోయాడు. అంత్యకాలం. నిట్టూర్పు సన్నమైంది. పిలిచినా పలకలేదు. అయినా భ్రాంతిపాశము వదల్లేదు.

I burst my chain with one strong bound,
And rushed to him:—I found him not,
I only stirred in this black spot,
I only lived, I only drew
The accursed breath of dungeon-dew;

గొప్పలంఘనమున నాదు గొలుసుఁ ద్రెంచి
కొనిరయోద్ధతిఁజనితినాతనిసమీప
మునకునైనను ఫలమేమి మున్నె కాలుఁ
డసవుఁగొనిపోయెనిఁకనటనాతఁడేడి

అక్కటా! వానిఁగనుఁగొననైతినెచట
నేనొకఁడనుంటిఁ జీకటినెలవునందు
నేనొకఁడనఁబ్రతికినేనొకండఁ
బాడుచెరతడిశ్వసనంబుఁ బడయుచుంటి

What next befell me then and there
I know not well—I never knew—
First came the loss of light, and air,
And then of darkness too:
I had no thought, no feeling—none—
Among the stones I stood a stone,
And was, scarce conscious what I wist,
As shrubless crags within the mist;
For all was blank, and bleak, and grey;
It was not night—it was not day;
It was not even the dungeon-light,
So hateful to my heavy sight,
But vacancy absorbing space,
And fixedness—without a place;
There were no stars, no earth, no time,
No check, no change, no good, no crime
But silence, and a stirless breath
Which neither was of life nor death;
A sea of stagnant idleness,
Blind, boundless, mute, and motionless!

చిత్తవృత్తి నశించెను జేష్టదక్కె
నింద్రియజ్ఞానమంతయునిమ్ముదప్పె
శూన్యమయ్యెను సర్వంబుఁజూడనచటి
రాలలోపల నేనొక్క రాయినైతి

మంచుముంచిన పొదలేనిమలలమాడ్కి
జ్ఞానమజ్ఞానమును రెండుగానకుంటి
సర్వమత్తరిశూన్యమై శైత్యమయ్యె
మరి వివర్ణముఁగాఁదోచె మానసమున

కనుఁగొననదినిశ కాదదిపవలును గాదు భారములైన కన్నులకును
భారమైతోచెడు కారాలయములోని కనుమాపుచూపు గాదు చూ
డ! నావరణము మ్రింగునాకాశశూన్యంబు స్థానంబునెరుగని స్థావ
రంబు లేవునక్షత్రముల్ లేదుధారుణితరి లేదువర్ణంబులు లేవులేవు

లేదు పరివర్తనము లేదులేదుమేలు
లేదు కీడు విచారించి చూడఁజూడ
మౌనమును మృతిజీవానుమానకుంభ
కంబునిశ్చల భావంబుఁగలియుండె

గాఢనిశ్చలజాడ్యసాగరమునందు
రూపమడఁగియపారమైనచూపుమాసి
ముగ్దతను దాల్చినిశ్చిలతనువహించి
యున్నట్లయ్యె నేనప్పుడున్నరీతి

.. తోడబుట్టినవాడొకడైనా మిగిలాడులే అన్నఆశతో జీవించాడు. అదీ పోయింది. మనిషి ఉన్నట్లుండి జడమైపోయాడు. చిత్తము చెదరింది. సర్వం శూన్యమైంది. రాత్రీపవళ్లకు తేడా తెలియకపోయింది. మౌనం కమ్ముకుంది.

A light broke in upon my brain,—
It was the carol of a bird;
It ceased, and then it came again,
The sweetest song ear ever heard,
And mine was thankful till my eyes
Ran over with the glad surprise,
And they that moment could not see
I was the mate of misery;
But then by dull degrees came back
My senses to their wonted track;

కలకలరవములఁబలుకులు
చిలుకుచు వ్యధఁజెందునాదు చిత్తంబునకున్
వెలుఁగిడువిధమునఁ దెలివిడు
పులుగొక్కటి వచ్చె గానములు విలసిల్లన్

గానమప్పుడు విరమించెఁ గ్రాలెమరల
వీనులెన్నడునటువంటి వింతమధుర
గానమాలించి యెరుగవు గానఁగనులు
హర్షవిస్మయములఁగృతజ్ఞాంచితముగ

And song that said a thousand things,
And seemed to say them all for me!
I never saw its like before,
I ne’er shall see its likeness more:
It seem’d like me to want a mate,
But was not half so desolate,
And it was come to love me when
None lived to love me so again,
And cheering from my dungeon’s brink,
Had brought me back to feel and think.
I know not if it late were free,
Or broke its cage to perch on mine,
But knowing well captivity,
Sweet bird! I could not wish for thine!

ఆసంగీతము వీనుదోయికొసగెన్ హర్షంబు వేసుద్దులన్
భాసిల్లంబ్రకటించెనాకొరక చెప్పందల్చెనోయేమొకో
యీసాదృశ్యముగల్గు పక్షినిలమున్వీంక్షింపఁగాలేదికే
వాసంబందునఁగాననంచుమదిలోఁ బల్మారునేఁదల్చితిన్

అదియు నావలె సహవాసినాత్మఁగోరి
వెతకుచున్నట్లుతోచె నామతికిగాని
నేనుబడ్డట్టికష్టార్ధమైనఁగాని
పొందకుండటనిక్కమాపులుగురేడు

ననునిలపైఁబ్రేమించెడు
జనులెవ్వరులేరటన్నసౌహృదభావం
బునను బ్రేమించుటకై
చనుదెంచెంబోలుఁ బక్షిచంద్రంబటకున్..

.. ఆ పిట్ట చెరచివర కూర్చుని పాటలుపాడింది. ఖైదీకి ఉత్సాహమొచ్చింది.

I know not if it late were free,
Or broke its cage to perch on mine,
But knowing well captivity,
Sweet bird! I could not wish for thine!

…. దానిని విడిచిరో తప్పించుకొని పంజరమునుండి నా పంజరమునవ్రాల
వచ్చెనోగాని యెరుగనువాస్తవంబు
చెరవిధంబెల్లబాగుగఁజిత్తమునకుఁ
దెలసియుండుట నీకదివలదటంచు
బుద్ధింగోరెదనించుల పులుగురేడ

Or if it were, in wingèd guise,
A visitant from Paradise;
For—Heaven forgive that thought! the while
Which made me both to weep and smile—
I sometimes deem’d that it might be
My brother’s soul come down to me;
But then at last away it flew,
And then ’twas mortal well I knew,
For he would never thus have flown—
And left me twice so doubly lone,—
Lone as the corse within its shroud,
Lone as a solitary cloud,
A single cloud on a sunny day,
While all the rest of heaven is clear,
A frown upon the atmosphere,
That hath no business to appear
When skies are blue, and earth is gay.

అదిచూడ దివినుండి యాకాశపధమునఁ బక్షివేషముదాల్చివచ్చినట్టి
అలపరామర్శికుఁడని మదిభావింతుఁ గడచన్నమద్భ్రాత గరుణ న
న్నుచూడంగ దిగివచ్చినాడేమొయని కొన్నిమారులు దలచితిని మన
మునందు, దుఃఖంబుహర్షంబుఁ దోచునుఁదోడుగ నామాటమదికె
కిక్కినప్పుడెల్ల! !

దేవ క్షమియింపుమామాట తెలియకంటి
బారిపోయెనుఁదుదకు నాపక్షియప్డు
మర్త్యఖగమని దృఢముఁగ మదికిఁదట్టె,
కాదో విడనాడి చనునెయాకరణి మరల

నన్నురెండవపరియిట్లు ఖిన్నుఁజేసి
మరలనొంటరిగాఁజేసి మరలఁడఁతడు
పాడెపైబెట్టినట్టి శవంబనంగ
నొక్కఁడనయుంటి నక్కడనుక్కుదక్కి..

.. కొన్నాళ్లకు బందీ అవస్థ చెరపాలకుల్లో మార్పుతెచ్చింది. సంకెలను విడగొట్టారు. ఖైదీ అటూ టూ తిరిగాడు..

Returning where my walk begun,
Avoiding only, as I trod,
My brothers’ graves without a sod;
For if I thought with heedless tread
My step profaned their lowly bed,
My breath came gaspingly and thick,
And my crush’d heart felt blind and sick.

మరియుఁదిరుగుచు ననుజసమాధియుగము
మట్టిచెక్కైన లేకుండవట్టిగుంట
దానిపై కాలుబడనీక తడవితడవి
కడగి తప్పించితిరిగితిఁ గతమువినుడు

కడుఁబరాకున నాకాలువడనపూత
మౌనుగద వారి భూశయ్యలనుతలంపు
లపుడు గలిగించునెగరోజునవిళరముగ
నంధమయమయిభ్రమనొందు నాత్మవిరిగి

.. తొట్రుపడుతూ తమ్ముళ్ల సమాధుల వద్దకు వెళ్లాడు. పల్లంగా ఉన్నాయి. పరాకున వాటిపై కాలుపడితే అపవిత్రమవుతాయని జాగ్రత్తగా అడుగులు వేశాడు. దుఃఖంతో ఆత్మ విరిగిపోయింది.

My very chains and I grew friends,
So much a long communion tends
To make us what we are:—even I
Regain’d my freedom with a sigh.

కాళ్ళబిగఁగొట్టినట్టి శృంఖలము నేను
సహచరత్వముంబుఁ గంటిమి సాహచర్య
దైర్ఘ్యముననుంటనిట్టి తాత్పర్యమబ్బె
విడుదలైనను నిట్టూర్పు విడచికొంటి

.. మనోదేహాలు ఛిద్రమైపోయాక దక్కిన స్వేచ్ఛ ఇది. ఇది ఒక్క చిలాన్ బందీ వేదనేకాదు, లోకపుటన్యాయాలను ప్రశ్నించి చెరసాలల పాలైన ప్రతి ఒక్కరిదీ. తళతళమెరిసే తమ కళ్లలోని స్వేచ్ఛాకాంతితో చీకటిజైళ్లను వెలిగించి, జైలుబయట ఉషస్సులను, వసంతాలను నింపిన వాళ్లందరిదీ.

–పి.మోహన్

(చిలాన్ బందీ తెలుగు అనువాదాన్ని ఈ లింకులో చూడొచ్చు. http://archive.org/search.php?query=chilabandi%20anubhraatrxsauhrxdamu)

 ‘Vidrohi’  పేరులో విద్రోహం గుండెల్లో విప్లవం , ఢిల్లీ జవహర్ లాల్ నెహ్రూ విశ్వవిద్యాలయపు ఆవరణలో ఆయనకంటూ సొంతం అయిపోయిన రెండు చెట్లు , అవే చెట్ల బ్రాంచెస్ పైన తనకంటూ రాసుకున్న , పోగుచేసుకున్న కొన్ని పుస్తకాలు ( అయన మొత్తం ఆస్తులు అవే అట , స్ట్రీట్  షాప్స్ క్లోజ్ చేసాక వాటి ముందు పడుకోవటానికి వాడుకొనే ఒక ౩ దుప్పట్లు కాకుండా )  చెట్ల కింద ఆయన, ఆయనతో పాటుగా  దాదాపు గత ౩ దశాబ్దాలుగా అయన కవిత్వంతో ఊగిపోతున్న కాంపస్ . ఈ సీన్  అసలు ఎవరమన్నా ఎపుడయినా ఉహించగలమా ? కాని ఇది పూర్తిగా మనముందు మనకి రోజు కనిపించే నిజం .

 అబ్యూజివ్ భాష వాడారు అన్న నేరం పై బహుశ ఒకేసారి అనుకుంటా ఆయనని కాంపస్ నుండి బహిష్కరించారు 2010 ఆగస్ట్ లో మళ్ళీ విద్యార్దుల ఒత్తిడి తర్వాత తిరిగి JNU అడ్మినిస్ట్రేషన్ ఆయన్ని క్యాంపస్ లోకి అనుమతించక తప్పలేదు  యునివర్సిటీకి అయన తిరిగి  వచ్చిన  రోజు జరిగిన కోలాహలం ని JNU బహుశ ఎప్పటికి మర్చిపోలేదు. ఇదికాకుండా మహా అయితే అంతకు ముందు ఇంకో సంఘటనలో ఆయన కాంపస్ వీడి ఉంటారు అది కూడా జైలు కి వెళ్ళడానికే,  1983 లో Vidrohi OBC రిజర్వేషన్ పోరాటంలో JNU స్టూడెంట్ యూనియన్ సభ్యులతో పాటు విద్యార్థి ఉద్యమంలో పాల్గొని నిరాహారదీక్ష చేయటం  , ఆయన అరెస్టు కావడంతో తీహార్ జైలుకు పంపడం జరిగింది తప్పితే  మిగిలిన జీవితం అంతా JNU, విప్లవం, విద్రోహి ఈ మూడు పేర్లు  ఒకదానిలో ఒకటిగా పెనవేసుకుపోయి ఒకటిగా మమేకం అయిన  పేర్లు విద్రోహి లైఫ్ లో .

ఎక్కడ స్ట్రగుల్ ఉంటుందో అక్కడ నా కవిత్వం ఉంటుంది , అది తమిళులు అయినా కాష్మీరీలు అయినా ఛత్తీస్గఢ్ ట్రైబల్స్ అయినా సరే , నేను పుట్టింది బ్రతికింది క్రాంతి కోసమే మార్క్సిజం లేకపోతే విద్రోహి ఉండేవాడు కాదు , కవిత్వము ఉండేది కాదు అని తనకి మార్క్స్సిజమ్ మీద ఉన్న అభిమానం గర్వంగా చాటుకొనే 54 ఏళ్ళ వయసులో ఉన్న వ్యక్తి , సగం నెరిసిన జుట్టుతో  , JNU ఫేమస్ గంగా డాభా ఎర్ర పలకల చప్టాల మీద కూర్చొని ఆరారగా గొంతులో దిగే చాయ్ కి తోడూగా

చరిత్రలో,

కాలిపోయిన మొదటి మహిళ ఎవరు

నాకు తెలీదు.

ఆమె ఎవరైనా అయి ఉండోచ్చు

ఆమె నా తల్లి కుడా అయ్యుంటుంది.

కానీ నా భవిష్యత్తు ఆందోళనలో

ఎవరు చివర మండిపోతారు

నాకు తెలీదు.

కానీ ఆమె ఎవరైనా అయి ఉంటుంది

ఆమె నా కుమార్తె కూడా అయి ఉంటుంది.

అంటూ  Mohenjodaro, సామ్రాజ్యవాదుల చేతిలో దోపిడీని ప్రపంచంలోని హత్యలు చిహ్నంగా అత్యల్ప అడుగు వేయడానికి ఒక మహిళ యొక్క కాలిన శవం గురించి  కవిత్వీకరిస్తూ  దేశంలో పుట్టకముందే చస్తూ, పుడుతూ చస్తూ ,పుట్టాక చచ్చిపోతూ అసలు పుట్టిందే చనిపోవటానికి అన్నట్లు చస్తూ బ్రతుకుతున్న స్త్రీ మూర్తుల దైన్యాన్ని గురించి గొంతెత్తి మన కళ్ళు తడిసిపోయేలా ఎవరన్నా కవిత్వం చెప్తుంటే ఒక్కసారి అయినా ఆగి విని రాకుండా ఉండగలమా ? మన గుండెల్లో దైన్యాన్ని తన పదాల్లో పదునుగా మలుచుకున్న వ్యక్తిత్వానికి ఒక హృదయ పూర్వక సలాం కొట్టకుండా ఉండగలమా ?

నిజంగానే ప్రతి అక్షరం ఒక నిప్పుకణంగా బ్రతికే విద్రోహిలాంటి వాళ్ళు  అరుదుగా ఉంటారు , నిన్నగాక మొన్న తన ఫేస్బుక్ స్టేటస్ లో  विद्रोही को इस ठण्ड में सुबह 7 बजे बिना जूतों के जाते देख जेनयू की ही ईरानी-फिलिस्तीनी कामरेड Shadi Farrokhyani ने पूछा कि जूते क्या हुए?

विद्रोही दा का जवाब था- उस दिन प्रदर्शन में फेंक के पुलिस को मार दिया।

“ఉదయం 7 గంటల చలిలో కాళ్ళకి బూట్లు లేకుండా నడుస్తున్న విద్రోహిని చూసిన  JNU కామ్రేడ్స్ బూట్లేక్కడ అని అడిగితే విద్రోహి సమాధానం ఒక్కటే పాలస్తీనా తిరుగుబాటు ప్రదర్శనలో పోలీసుల మొహం మీద బహుమతి అయ్యింది ఈ విద్రోహి  బూటు “ అని  రాసుకోగలిగిన దైర్యం ఇపుడు అసలు ఎవరికన్నా ఉందా  ?

ఈ మధ్యనే అతని గురించి Nitin K Pamnani,  Imranతో కలిసి  Main Tumhara Kavi Hoon (I am your poet) సేవ్ ది పోయెట్ అనే  ఒక డాక్యుమెంటరీ తీసారు  . ఈ చిత్రం ముంబై ఇంటర్నేషనల్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ అంతర్జాతీయ పోటీ విభాగంలో ఉత్తమ డాక్యుమెంటరీ అవార్డు గెలుచుకుంది. ఈ కవినే కాదు ప్రతికవిని అందులోనూ సామాజిక స్పృహ ఉండి కాలానికి సంఘానికి ఎదురీదుతూ “ రచయితగా నేను చచ్చిపోయాను అని ఓపెన్ గా డిక్లేర్ చేసిన పెరుమాళ్ మురగన్ లాంటి  ప్రతి ఒక్క కవిని రక్షించుకోవాల్సిన సమయం వచ్చేసింది కదూ.

అది వాళ్ళ రచనలు చదివి పూర్తిగా మారకపోయినా  క్షణకాలమయినా ఉద్వేగానికి గురి అయ్యే మన అందరి  బాధ్యతా  కూడానూ. పోతే రాజ్యబాష హిందీ అర్ధం అవుతుంది కాబట్టి కొన్ని కవితలు చదువుకోగలిగాను కాని దాన్ని అంతే అద్భుతంగా ట్రాన్స్లేట్ చేయలేక నాకెంతో నచ్చిన విద్రోహి హిందీలో  రాసిన “ ధరం “ కవిత మీకోసం అలాగే అందిస్తున్నాను మీకు కూడా నచ్చుతుంది అని ఆశిస్తూ..

 –నిశీధి

धरम

मेरे गांव में लोहा लगते ही

टनटना उठता है सदियों पुराने पीतल का घंट,

चुप हो जाते हैं जातों के गीत,

खामोश हो जाती हैं आंगन बुहारती चूडि़यां,

अभी नहीं बना होता है धान, चावल,

हाथों से फिसल जाते हैं मूसल

और बेटे से छिपाया घी,

उधार का गुड़,

मेहमानों का अरवा,

चढ़ जाता है शंकर जी के लिंग पर।

एक शंख बजता है और

औढरदानी का बूढ़ा गण

एक डिबिया सिंदूर में

बना देता है

विधवाओं से लेकर कुंवारियों तक को सुहागन।

नहीं खत्म होता लुटिया भर गंगाजल,

बेबाक हो जाते हैं फटे हुए आंचल,

और कई गांठों में कसी हुई चवन्नियां।

मैं उनकी बात नहीं करता जो

पीपलों पर घडि़याल बजाते हैं

या बन जाते हैं नींव का पत्थर,

जिनकी हथेलियों पर टिका हुआ है

सदियों से ये लिंग,

ऐसे लिंग थापकों की माएं

खीर खाके बच्चे जनती हैं

और खड़ी कर देती है नरपुंगवों की पूरी ज़मात

मर्यादा पुरुषोत्तमों के वंशज

उजाड़ कर फेंक देते हैं शंबूकों का गांव

और जब नहीं चलता इससे भी काम

तो धर्म के मुताबिक

काट लेते हैं एकलव्यों का अंगूठा

और बना देते हैं उनके ही खिलाफ

तमाम झूठी दस्तखतें।

धर्म आखिर धर्म होता है

जो सूअरों को भगवान बना देता है,

चढ़ा देता है नागों के फन पर

गायों का थन,

धर्म की आज्ञा है कि लोग दबा रखें नाक

और महसूस करें कि भगवान गंदे में भी

गमकता है।

जिसने भी किया है संदेह

लग जाता है उसके पीछे जयंत वाला बाण,

और एक समझौते के तहत

हर अदालत बंद कर लेती है दरवाजा।

अदालतों के फैसले आदमी नहीं

पुरानी पोथियां करती हैं,

जिनमें दर्ज है पहले से ही

लंबे कुर्ते और छोटी-छोटी कमीजों

की दंड व्यवस्था।

तमाम छोटी-छोटी

थैलियों को उलटकर,

मेरे गांव में हर नवरात को

होता है महायज्ञ,

सुलग उठते हैं गोरु के गोबर से

निकाले दानों के साथ

तमाम हाथ,

नीम पर टांग दिया जाता है

लाल हिंडोल।

लेकिन भगवती को तो पसंद होती है

खाली तसलों की खनक,

बुझे हुए चूल्हे में ओढ़कर

फूटा हुआ तवा

मजे से सो रहती है,

खाली पतीलियों में डाल कर पांव

आंगन में सिसकती रहती हैं

टूटी चारपाइयां,

चैरे पे फूल आती हैं

लाल-लाल सोहारियां,

माया की माया,

दिखा देती है भरवाकर

बिना डोर के छलनी में पानी।

जिन्हें लाल सोहारियां नसीब हों

वे देवता होते हैं

और देवियां उनके घरों में पानी भरती हैं।

लग्न की रातों में

कुंआरियों के कंठ पर

चढ़ जाता है एक लाल पांव वाला

स्वर्णिम खड़ाऊं,

और एक मरा हुआ राजकुमार

बन जाता है सारे देश का दामाद

जिसको कानून के मुताबिक

दे दिया जाता है सीताओं की खरीद-फरोख़्त

का लाइसेंस।

सीताएं सफेद दाढि़यों में बांध दी जाती हैं

और धरम की किताबों में

घासें गर्भवती हो जाती हैं।

धरम देश से बड़ा है।

उससे भी बड़ा है धरम का निर्माता

जिसके कमजोर बाजुओं की रक्षा में

तराशकर गिरा देते हैं

पुरानी पोथियों में लिखे हुए हथियार

तमाम चट्टान तोड़ती छोटी-छोटी बाहें,

क्योंकि बाम्हन का बेटा

बूढ़े चमार के बलिदान पर जीता है।

भूसुरों के गांव में सारे बाशिंदे

किराएदार होते हैं

ऊसरों की तोड़ती आत्माएं

नरक में ढकेल दी जाती हैं

टूटती जमीनें गदरा कर दक्षिणा बन जाती हैं,

क्योंकि

जिनकी माताओं ने कभी पिसुआ ही नहीं पिया

उनके नाम भूपत, महीपत, श्रीपत नहीं हो सकते,

उनके नाम

सिर्फ बीपत हो सकते हैं।

धरम के मुताबिक उनको मिल सकता है

वैतरणी का रिजर्वेशन,

बशर्ते कि संकल्प दें अपनी बूढ़ी गाय

और खोज लाएं सवा रुपया कजऱ्,

ताकि गाय को घोड़ी बनाया जा सके।

किसान की गाय

पुरोहित की घोड़ी होती है।

और सबेरे ही सबेरे

जब ग्वालिनों के माल पर

बोलियां लगती हैं,

तमाम काले-काले पत्थर

दूध की बाल्टियों में छपकोरियां मारते हैं,

और तब तक रात को ही भींगी

जांघिए की उमस से

आंखें को तरोताजा करते हुए चरवाहे

खोल देते हैं ढोरों की मुद्धियां।

एक बाणी गाय का एक लोंदा गोबर

गांव को हल्दीघाटी बना देता है,

जिस पर टूट जाती हैं जाने

कितनी टोकरियां,

कच्ची रह जाती हैं ढेर सारी रोटियां,

जाने कब से चला आ रहा है

रोज का ये नया महाभारत

असल में हर महाभारत एक

नए महाभारत की गुंजाइश पे रुकता है,

जहां पर अंधों की जगह अवैधों की

जय बोल दी जाती है।

फाड़कर फेंक दी जाती हैं उन सब की

अर्जियां

जो विधाता का मेड़ तोड़ते हैं।

सुनता हूं एक आदमी का कान फांदकर

निकला था,

जिसके एवज में इसके बाप ने इसको कुछ हथियार दिए थे,

ये आदमी जेल की कोठरी के साथ

तैर गया था दरिया,

घोड़ों की पंूछे झाड़ते-झाड़ते

तराशकर गिरा दिया था राजवंशों का गौरव।

धर्म की भीख, ईमान की गरदन होती है मेरे दोस्त!

जिसको काट कर पोख्ता किए गए थे

सिंहासनों के पाए,

सदियां बीत जाती हैं,

सिंहासन टूट जाते हैं,

लेकिन बाकी रह जाती है खून की शिनाख़्त,

गवाहियां बेमानी बन जाती हैं

और मेरा गांव सदियों की जोत से वंचित हो जाता है

क्योंकि कागजात बताते हैं कि

विवादित भूमि राम-जानकी की थी।

-నిశీధి

“Poetry, above all, is a series of intense moments – its power is not in narrative. I’m not dealing with facts, I’m dealing with emotion.” అంటున్న Carol Ann Duffy గురించి ఈ సారి తెలుసుకుందామా ?

400 ఏళ్ళ స్కాటిష్ బ్రిటన్ పోయెట్రీ లో పురుషాధిపత్యం కి ఒక చరమాంకం పలికి 2009 లో మొదటిసారి ఒక స్త్రీ ఆస్థానకవి గా నియమింపబడటం అందునా ఒక ఓపెన్ డిక్లేర్డ్ గే ఆ స్థానంలో ఆస్థాన కవి గా రావటం నిజంగా రాణివాసపు రాజరికం నడిపే బ్రిటిష్ సాహిత్యంలో 8 వ వింతే. Poet laureate గా ప్రస్థానం మొదలు పెట్టిన తరువాత ఒకప్పుడు స్త్రీ లని కవియిత్రులు అని కూడా పిలిచేవారు అని కామెంట్ చేయడం తోనే కవిత్వం లో అప్పటికి ఇప్పటికి ఇంకా మిగిలి ఉన్న, భవిష్యత్తులో ఉండబోయే పురుషాధిపత్యం గురించి చెప్పకనే చెప్పారు అనిపిస్తుంది కదూ.

ఒక ఎకనామిస్ట్ సమీక్షకుడు వాటిని వివరించినట్లు ఆమె కవిత్వం , సాధారణంగా “ప్రపంచ వ్యతిరేకంగా ఉద్భవించిన ఆగ్రహాలు మరియు పగలు చూపటానికి సమాజం యొక్క అంచుల మీద పట్టణ సామ్రాజ్యవాదంతో అసంతృప్తితో ప్రజల మనోభావాలు మాట్లాడే విధంగానే ఉంటాయి . సహజంగా ప్రేమ కవితలు ఎక్కువ రాసుకున్న కారోల్ సెయింట్ జోసెఫ్స్ కాన్వెంట్ స్కూల్ లో చదువుతున్న రోజుల నుండి లెస్బియన్ అయినప్పటికీ ఆమె తొలి ప్రేమ కవితల్లో ఎక్కడ స్వలింగ సంపర్కం గురించిన భావనలు కనిపించవు .1994 లో తన సెలెక్తెడ్ పోయెమ్స్ ప్రచురించినప్పుడు కాని హోమో సెక్సుఅల్ ప్రేమల మీద తను రాసుకున్న భావాలు భయటపడలేదు.

కారోల్ కవిత్వం ఎప్పుడు ఒక బలమైన స్త్రీవాదాన్నే సూచించింది . ఆ విషయం తన మొదటి సంకలనం “Standing Female Nude” లోనే కనిపిస్తుంది . టైటిల్లోనే పురుషాధిక్య ప్రపంచం ముందు స్త్రీ వాదపు నగ్న ఆత్మని నిలబెట్టిన సింబాలిజం కనిపిస్తుంది అనిపించడం సహజం కదా మనకి .
“రోజుకో పావలా అర్ధణా కోసం ఎదో ఒక గొప్ప మ్యూజియంలో తగిలించబడి బూర్జువా సంతోషాలని నిలబెట్టడానికి నా వంటి రంగు కొంచం కొంచం తోడుతూ నా స్తనాగ్రాల మీద పడే కాంతి వెలుగులని చిత్రీకరిస్తూ వేశ్యా తనాన్ని అమ్ముకోవటమే ఆర్ట్ ” అని మొట్ట మొదటి కవిత మొదటి స్టాంజాలోనే ఆర్ట్ వరల్డ్ లో స్త్రీ స్థానం ఎక్కడుందో నొక్కి చెప్పగలిగిన ధైర్యం డఫ్ఫీ ది. అంతేనా రెండవ స్టాంజా చూడండి రాణులు ఏలే రాజ్యంలో పొట్ట కూటికోసం నగ్నంగా నిలబడ్డ మోడల్ అందచందాల్లో కొరత వచ్చింది అని బాధ పడే ఆర్టిస్ట్ ని చూసి ఆ మోడల్ నవ్వుకొనే నవ్వులో ఎన్ని అర్ధాలు ఉన్నాయో . మూడవ స్టాంజాకి వచ్చేసరికి శరీరం అమ్ముకుంటూ తాను ఆర్ట్ అమ్ముకుంటూ అతను అందరు ఒకే ఆటలో పావులని ఎంత సత్యంగా ఒప్పుకుంటుందో చూడండి .

తన పదును వాక్యాల పరంపర లో ఇపుడు ఇక్కడ ఇచ్చింది ఒక చిన్న ఉదాహరణ మాత్రమే, ఇంకా చదువుకోవాల్సిన కవితలు ఎన్నో ఉన్నా అన్ని ఒకేసారి చదువుకోవటం కష్టం , అయినా ఆసక్తి ఉంటే మొత్తం చరిత్రలో అలాగే ఫిక్షన్ కథలలో ధీరోదత్తులు అంటూ ఇప్పటికి అందరం చదువుకొనే అన్ని మగ క్యారెక్టర్స్ మీద సెటైరికల్ గా రాసిన” The World’s Wife “ అస్సలు మిస్ అవ్వకండి. King Kong తో సహా Aesop, Pontius Pilate, Faust, Tiresius, Herod, Quasimodo, Lazarus, Sisyphus, Freud, Darwin దాక అందరి మీద వాళ్ళకి ప్రపంచం ఇచ్చే సూడో వాల్యూ మీద ఒక అద్భుతమయిన పోయెమ్స్ కలెక్షన్ అది. అదే కాకుండా ప్రేమ కవితలు రాసుకొనే స్త్రీ వాద రచయిత్రి యుద్ధం అవసరాలు అసహ్యాలు అని రాసుకున్న “ War photographer “ ఇక్కడే ఇమేజి గా ఇచ్చాము తప్పక చదవటానికి చూడండి ,

Standing Female Nude
by Carol Ann Duffy

Six hours like this for a few francs.
Belly nipple arse in the window light,
he drains the colour from me. Further to the right,
Madame. And do try to be still.
I shall be represented analytically and hung
in great museums. The bourgeoisie will coo
at such an image of a river-whore. They call it Art.

Maybe. He is concerned with volume, space.
I with the next meal. You’re getting thin,
Madame, this is not good. My breasts hang
slightly low, the studio is cold. In the tea-leaves
I can see the Queen of England gazing
on my shape. Magnificent, she murmurs,
moving on. It makes me laugh. His name

is Georges. They tell me he’s a genius.
There are times he does not concentrate
and stiffens for my warmth.
He possesses me on canvas as he dips the brush
repeatedly into the paint. Little man,
you’ve not the money for the arts I sell.
Both poor, we make our living how we can.
I ask him Why do you do this? Because
I have to. There’s no choice. Don’t talk.
My smile confuses him. These artists
take themselves too seriously. At night I fill myself
with wine and dance around the bars. When it’s finished
he shows me proudly, lights a cigarette. I say
Twelve francs and get my shawl. It does not look like me.

ఒకసారి కవిత్వం అంటే నిజాలు కాదు కుప్ప పోసుకున్న ఎమోషన్స్ అని చెప్తూనే ఇంకో సారి “ Like the sand and the oyster, it’s a creative irritant. In each poem, I’m trying to reveal a truth, so it can’t have a fictional beginning.” అంటూ కవిత్వం కల్పన కూడా కాకూడదు అని చెప్తున్న మన కాలపు కవయిత్రి కి అభినందనలతో

కవులు తమలోకంకి నిజలోకంకి వంతెనలు కట్టలేక  పిచ్చివాళ్ళు గా మారతారో లేదా, ప్రపంచం మీద పిచ్చి ప్రేమ వాళ్ళని కవులుగా చేస్తుందా అన్నది ఒక మిలియన్ డాలర్ ప్రశ్న అయితే దానికి పర్ఫెక్ట్  అన్సర్ పేరులోనే ఆకలి రక్తం రంగు పులుముకున్న మన  మనసు కవి  లాల్ సింగ్ దిల్ మాత్రమే .  “నేను అనుభవించిన సామాజిక అన్యాయం, మానసిక వేదన మరియు భౌతిక హింస అన్ని నా కవితలు భాగంగా మారాయి అంటూ తన కవితల గురించి చెప్పుకున్న లాల్ సింగ్ , మనిషిగా వియత్నాం లో చేయలేని మంచేదో  నక్సల్బరి ఉద్యమం నాకీ దేశంలోనే అందించింది అని ఉద్యమం గురించి కూడా గొప్పగానే రాసుకున్న పంజాబీగా చరిత్రలో నిలబడిపోతారు  .

తక్కువ కులాల కుటుంబం లో( చమార్ ) పుట్టి కాలేజి చదువులు వరకు వెళ్ళిన మొదటి వ్యక్తిగానే కాదు అదే విశ్వవిద్యాలయంలో అమ్మాయిలు గుండెల మీద చెయ్యి వేసుకొని ఇక్కడ నుండేదో జారిపోయిన ఫీలింగ్ అని అపురూపంగా మాట్లాడుకున్న  అందగాడై  ప్రేమ రూబాయిల రచయితగా పేరు తెచ్చుకోవటం ఒక ఎత్తు అయితే

(నిరాధారమయినది

అయినా ఒకే ఆలోచన ,

నాకు ఎప్పటికయినా మోక్షాన్ని

కలిగించేది నీ తల నూనేనెమో

: Forlorn, I contemplate

a single thought:

that your oiled hair

would bring me salvation. – )

అంతే గాఢంగా ప్రేమించిన పెద్ద కులం (జాట్ ) అమ్మాయి తల్లి  ఇంటికి పిలిచి ఇచ్చిన టీ గ్లాసులు పట్టకారుతో నిప్పుల మీద కాల్చి శుద్ధి చేసుకున్న సంఘటనతో వణికిన మనసు పడ్డ వేదన అంతా అక్షరాల్లో రాసుకోగలగడం నిజంగా ఇంకో  ఎత్తు

(ఇక్కడ ఇతర గ్రహాల నివాసులు ఉంటే

ఎప్పటికి పెరగని రాళ్ళు గా మారిపోతారు ,

అదే జంతువులయితే ఈ మానవత్వం

తట్టుకోలేక భయంతో అరుస్తూ అడవుల్లోకి పరిగెడతాయి :

If the inhabitants of other planets

would learn of this

they would turn to stone

and never rise again

If animals were to

experience this

they would run to the forest

screaming in fear of humanity…)

అయితే బెణికిన మనసు గురించి రాసుకున్నా , వ్యవస్థ ఉలిక్కిపడే పదాలని వ్యక్తికరించి రాసుకున్నా , మొత్తానికి ప్రేమత్తుల భావనల నుండి  పదును లేని పదాల రోమాన్సుల నుండి పంజాబీ సాహిత్యాన్ని వీపు చరిచి ఆ భాష లో తన మాటలతో పుట్టించిన అగ్నికణాలు రగిలించిన మనిషి గా లాల్ సింగ్ దిల్  ఎప్పటికి గుర్తు ఉండిపోతాడు అంటూ తన కవితలు ఇంగ్లీష్ లోకి అనువదించిన నిరుపమ రాయ్ గారి మాటలు మాత్రం ఎప్పటికీ  అక్షర సత్యం .

పోతే , మనం తన రచనల్లో ముఖ్యమయిన sutluj Di Hawa (Breeze from the Sutlej) 1971; Bahut Sarey Suraj (So Many Suns) 1982; and Satthar (A Sheaf) 1997.  Naglok (The World of the Nāgas)  అంతే కాకుండా తన అటోబయోగ్రాఫి పుస్తకం  Dastaan ఇలా అన్ని చదువుకోలేకపోయినా  భారత దేశపు అతి పెద్ద దౌర్భాగ్యం అయిన కులవ్యవస్థ, ప్రపంచంలో మరెక్కడా లేకుండా అన్ని ప్రపంచపు మతాలన్నింటికీ   తనదయిన అసహ్యపు రంగునేదో ఎలా అద్దిందో చెప్పే Caste అనే  కవిత ఒకటి ,  అలాగే నక్సల్బరి ఉద్యమం మీద తన ప్రేమ ని ఒక ఒక విషాద సాయంత్రం గా అందించిన ‘The shades of Evening మాత్రం  తప్పక చదువుకోవాల్సిందే

Caste

You love me, do you?

Even though you belong

to another caste

But do you know

our elders do not

even cremate their dead

at the same place?

The shades of evening

The shades of evening

Are old once again

The pavements

Head for settlements

A lake walks

From an office

Thrown out of work

A lake is sucking

The thirst of water

Throwing off all wages

Someone is leaving

Someone comes wiping

On his dhoti

The blood of weak animals

On his goad

The shades of evening

Are old once again

Loaded with rebuke

The long caravan moves on

Along with the

Lengthening shadows of evening

ఇలా ఎంత చదువుకున్నా ఇంకా ఎంతో మిగిలిపోయే కవుల జీవితాలు , వాటి వెనక దాగున్న విషాదాలు  , చాయ్ వాలా లు ప్రధాని అయ్యారని మురుసుకొనే జనం మధ్యలో అదే జనం కోసం విప్లవోద్యమం లో పాల్గొన్న కవులు చివరి శ్వాసలలో చాయ్ వాలాలుగా  బ్రతకాల్సి వచ్చిన  ప్రజాస్వామ్యాపు అపహాస్య పరిస్తితులు , బహుశ మన దేశం లో ఎప్పటికయినా మారతాయి అని ఆశిస్తూ లాల్ సింగ్ దిల్ అక్షరాలకో లాల్ సలాంతో .

-నిశీధి

ఆప్తులని పోగొట్టుకున్న దుఃఖం కలిగించే దిగులు ఏ ఇద్దరిలోనూ ఒకేలాగా ఉండదు. మనకి తెలియకుండానే మనం సిద్ధపరచబడి ఉంటాము. జన్యులక్షణాలకి తోడు , ‘ ఈ స్థితికి ఇది, ఇంత, ఇన్ని రోజులు ‘ అనే లెక్క మనసులో పనిచేస్తూ ఉంటుంది. స్త్రీ పురుషుల మధ్య సామాజికభేదాలు ఇక్కడా వర్తిస్తూ ఉంటాయి. మగవాడు ఏడవకూడదు, దళసరి చర్మం తో ఉండాలి, వీలైనంత త్వరగా రోజువారీ పనులలో పడిపోవాలి అని ఆశించబడుతుంది. [ ఎవరి చేత ? తెలియదు. ] ఒకప్పుడు మగవాడు మాత్రమే సంపాదించి ఇల్లు గడపాలి కనుక, ఉమ్మడి సంసారాలలో స్త్రీ ఏడుస్తూ కూర్చున్నా ఎవరో ఒకరు ఆమె చేయవలసిన పనులు చేసిపెడతారు గనుక – దీనికి కొంత అర్థం ఉందేమో. ఇద్దరే ఉన్నప్పుడు అది సంక్లిష్టం . బిడ్డ పోతుంది- ఆ బిడ్డ ఇద్దరిదీ, దిగులు మాత్రం ఎవరిది వారిదే. అంతే అవకుండా – అవతలివారు ఇట్టే మామూలయిపోయారే అన్న బాధ, నింద ఉంటే ? అనిపిస్తున్నది సరిగా చెప్పగలిగే నేర్పు లేనప్పుడు ? అప్పుడెలా ?   దిగులుకి కొలతలూ గీటురాళ్ళూ ఏవి? ఎవరు నిర్ణయిస్తారు ?

ఇదే దుఃఖం, వాస్తవ ప్రపంచం లో-   అప్పటిదాకా సయోధ్య లేని రెండు జంటలలో -ఇద్దరిని విడదీయటం నాకు తెలుసు, మరో ఇద్దరిని దగ్గర చేయటమూ తెలుసు.

Robert Frost వి Stopping by woods on a snowy evening, The road not taken వంటి పద్యాలే నాకు తెలుసు అదివరకు, సంపుటమేమీ దొరకలేదు . అంతర్జాలం తెలిసిన కొత్తలో చదివిన ఈ పద్యం వెంటపడుతూనే ఉంది. దీన్ని అనువాదం చేయటం లేదు, నిజానికి ఇందులో అర్థం కానిదేమీ లేదు. నాకు అర్థమైనట్లుగా చెబుతున్నానంతే.

కవి తన జీవితం లో అటువంటి దుఃఖాన్ని, పుత్రశోకాన్ని- అనుభవించి ఉన్నారు, ఆ విషయానికి ప్రాధాన్యం ఉందో లేదో నాకు తెలియదు

దారుణమైన Communication gap ని ఇంత తక్కువ మాటలలో చెప్పటం కష్టం- కవి అనాయాసంగా చెప్పినట్లు అనిపిస్తుందే కానీ…

ఈ వేదనా మయమైన పద్యం సంభాషణలతో , కదలికలతో- ఒక నాటిక లాగా నడుస్తుంది. శోకం నుంచి బయటికి రాలేని, రాదలచుకోని భార్య- ఆ దుస్సంఘటన జరిగిన నాడు కూడా తన మనసుని ఏవో లోకసహజమైన మాటల్లో దాచి మటుకే చెప్పగలిగిన భర్త- ఇందులో. అతను ఆమెకి అర్థం కాడు, నచ్చడు. ఆమె అతనికి అర్థమవుతుంది, నచ్చజెప్పలేడు. అనాలనుకోనివి అంటాడు, అనకూడనివి కూడా, అప్రయత్నంగా, అవివేకంతో. ఆమె పోనీలే అని సహించదు , నిరంతరమైన దుఃఖపు జాతరని విడిచి కాస్త పక్కకి రాదు.   ఈ ద్వంద్వం పద్యం చివరలో కూడా విడిపోదు, వాళ్ళిద్దరూ ఒకటి కారు. పద్యానికి ఉంచిన శీర్షిక వారి బంధాన్ని కూడా ఉద్దేశించినదా అని గుండె గుబుక్కుమంటుంది. కాకూడదు, కాకపోతే బావుండును.

ఆమె ఒంటరిగా నిలుచుని మేడ మీది కిటికీ లోంచి చూస్తూ అతనికి కనిపిస్తుంది.ఏదో భీతి ఆమె ముఖం లో. ఆమెది గతాన్ని ఎట్టయెదుట చూడలేని భీతి, చూపు మరల్చుకోలేని యాతన.    ఆమె అలా చూస్తూండటాన్ని అతను తరచు చూస్తూనే ఉన్నా, ఆ రోజువరకూ దేన్నో ఎందుకో అడగాలని స్ఫురించదు. అది అతని స్వభావం – మామూలు మాటలలోకి రానిది ఏదైనా అతన్ని ఇబ్బంది పెడుతుంది. అడుగుతాడు, ఆమె చెప్పదు. తనూ చూస్తాడు. ” ఆమె చూడనిచ్చింది అతన్ని- గుడ్డివాడిని ” అంటారు కవి. నిజం గానే మొదట ఏమీ కనిపించదు అతనికి. మెల్లగా తెలుస్తుంది- అది వాళ్ళ కుటుంబపు స్మశానవాటిక- ఇంటి ఆవరణ లోనే. ఇక్కడా అతను వేరే ఎవరివో సమాధుల గురించి ముందు మాట్లాడతాడు, చివరన తమ చనిపోయినబిడ్డ ని దాచుకున్న మట్టిదిబ్బ గురించి.

దీన్ని మూడు విధాలుగా అర్థం చేసుకోవచ్చు- మొదట అతను నిజంగానే చలనం తక్కువ మనిషి కావచ్చునని, అందుకనే ఆ దృశ్యపు స్థూలమైన స్వరూపమే ముందు కనబడిందని.

రెండోది బిడ్డ సమాధి కనిపించినా ముందే దాని గురించి చెప్పేందుకు నోరు రాలేదని

మూడోది- అతను మనసుని ఎంత సమాధానపరచుకున్నాడంటే , చనిపోయిన బిడ్డ స్మృతి ని ప్రయత్నపూర్వకంగా వెనక్కి నెట్టి ఉంచే అలవాటు చేసుకున్నాడని. అతనితో కవి అనిపించిన మాటలు ” అలవాటైపోయింది, అందుకని గమనించలేదు ” అని.

ఎందుకైనా గానీ, అది ఆమెకి సరిపోదు. ” చెప్పకు, వద్దు ” అనేస్తుంది.

” ఏం ? పోయిన బిడ్డ గురించి ఒక మగవాడు తలచుకోనేకూడదా ? ” అంటాడు అతను. ఈ ప్రశ్న ఆమెనే కాదు, మగవాడు తన మనసు రాయి చేసుకోవాలని బోధించినవారినీ   అడుగుతున్నాడేమో. ఆ  సాధారణీకరణే ఆమెకి నచ్చనిది.

‘’ ఊపిరాడటం లేదు, వెళ్ళిపోతాను ఇక్కడినుంచి ‘’ – బయలుదేరుతుంది .

” వెళ్ళకు- ఈసారి మరొకరి దగ్గరికి ” అంటాడు అతను. ఎవరో పరాయివారి దగ్గర బాధను వెళ్ళబోసుకుంటూ ఉంటుంద న్నమాట.ఆమె వేదనని సరిగ్గా గుర్తు పట్టే ప్రయత్నం లో – నిన్నొకటి అడుగుతాను చెప్పమంటాడు. నీకెలా అడగాలో తెలిస్తే కదా అంటుంది ఆమె.

”తెలియకపోతే చెప్పచ్చు కదా ? ”

ఆమె ఏమీ మాట్లాడదు, పట్టించుకోదు.

” నీతో ఏమన్నా తప్పే. నీకు నచ్చేలా మాట్లాడటం నాకు చేతకాదు. కాని చెబితే నేర్చుకుంటాను కదా ? ” – ఎంతో సాదాగా, పరిచితం గా ఉన్నాయి కదా ఈ మాటలు…మన నాన్నల, అన్నల, భర్తల నుంచి విన్నవి- ఈ పద్యం అందు కూ పట్టి లాగుతుంది.

‘’ A man must partly give up being a man with women-folk. ‘’

ఈ మాటలను మరొకలా చెప్పటం అసాధ్యం.

” మనమొక ఒప్పందానికి వద్దాం- నీకు ఏ విషయం అపురూపమో నేను దాని జోలికి రాను, సరేనా ?

కాని ప్రేమ గల ఏ ఇద్దరూ అలాగ జీవించరాదు

ప్రేమ లేని చోట అలాగే బతకాలి, తప్పదు

ప్రేమే ఉంటే- ఆ అరమరికలు వద్దు-[ఈ మాటలు కవివి కూడా]

నీ దుఃఖం లోకి నన్ను రానీయవూ ? ఈ లోకానికి సంబంధిం చినదే అయితే – నాతో చెప్పకూడదూ ?”

అలౌకికమైనదైతే తన అనుభూతిలోకి రాదనే అతని అనుమానం. మరింకొకరితో మాత్రం పంచుకోవద్దని మళ్ళీ అర్థిస్తాడు.

‘’ వాళ్ళు అయినదేమిటి, నేను కానిదేమిటి ? ‘’

అంటూనే – ” నువు కాస్త అతి చేస్తావనిపిస్తుంది అప్పుడప్పుడు ” అని నోరు జారతాడు

” నువ్విలా కుమిలిపోతూ ఉంటే – ఏ లోకాన ఉన్నాడో గానీ, వాడికేమి మేలు, చెప్పు ? ” అని తర్కిస్తాడు.

దుఃఖం ఏనాడయినా తర్కం తో శమించిందా !

ఆమె ముఖం లో తిరస్కారం.   అతనికి కోపం వస్తుంది.

”ఏమి ఆడదానివి నువ్వు ? పోయిన నా బిడ్డ ని నేను తలచుకుంటే- ఇంత రాద్ధాంతమా? ”

” నీకు తలచుకోవటం వచ్చా ? ఏ మాత్రం సున్నితం ఉన్నా నీ చేతులతో నువ్వే వాడిని పాతిపెట్టే గొయ్యి తవ్వుతావా ? నేను చూస్తూనే ఉన్నాను, ఈ కిటికీ లోనుంచే- ఎంత బలంగా తవ్వావు అప్పుడు ! గులక రాళ్ళు గాలిలో కి ఎగిరెగిరి పడేలాగా…అది నువ్వని గుర్తే పట్టలేదు నేను ”

ఆమె దూషించిన ఆ చర్యే- భగ్నతతో, నిస్సహాయమైన క్రోధం తో జరిగిఉండవచ్చని ఆమెకి తట్టదు. అతనికీ వివరణ, సమర్థన తెలియవు .

” తడిబూట్లతోనే లోపలికి వచ్చావు, ఆ మట్టిని ఇంట్లోకి తేగలిగావు . అప్పటి నీ మాటలు బాగా గుర్తు నాకు ” ఆమె అంది, అతనికీ గుర్తున్నట్లే ఉంది. ” దౌర్భాగ్యుడిని నేను దేవుడా, నవ్వొస్తోంది నాకు- దరిద్రపు నవ్వు ” అని నొచ్చుకున్నాడు .

ఆమె అదే ధోరణిలో – ” ఏమన్నావు నువ్వు ? మూడు రాత్రులు మంచు కురిస్తే, ఒక రాత్రి వర్షం వస్తే – మనిషి వేయగలిగిన ఏ కంచె అయినా కుళ్ళిపోతుందనలేదూ ? అవన్నీ మాట్లాడేందుకు అదా సమయం ? ” -ఆరోపించింది.

ఆ మాటలు బిడ్డ విషయం లో మానవప్రయత్నం అంతా వృధా అవటాన్ని సూచించాయని ఆమె అనుకోదు, అతనూ చెప్పడు- నమ్మదేమో అనా ? కవి చెప్పరు.

ఆమె అంటూనే ఉంది ” పోయినవారితో అంత దూరమూ ఎవరూ పోలేరు నిజమే, కాని మరీ అంత కొద్ది దూరమే అయితే అసలు వెళ్ళనే అక్కర్లేదు. అంత తొందర్లోనే బతికిన మనుషుల వైపుకి, తెలిసిన సంగతులలోకి, ఎవరి ప్రపంచం లోకి వాళ్ళువెళ్ళాలనుకుంటారు కదా, మృత్యువెంత ఒంటరిది ! లోకమెంత చెడ్డది…మార్చలేను కదా దీన్ని ”

అతనికి జాలేసింది – ” పోనీలే, అనాలనుకున్నవన్నీ అనేశావుగా, కొంచెం తేలికపడి ఉంటావు. ఏడుస్తూనే ఉన్నావు, వెళ్ళకు ఎక్కడికీ ‘’

” నీకలాగే ఉంటుంది. అంతటితో తీరుతుందా ..నీకేం చెప్పలేను అసలు- ఉండలేను, వెళతాను ”

ఆమె తలుపు తీస్తోంది…అతను కేక పెట్టాడు, వదులుకోలేక – ” ఎక్కడికి ? చెప్పి వెళ్ళు…నువ్వెక్కడికి వెళ్ళినా నీ వెనకే వస్తాను, వెనక్కి తెస్తాను- బలవంతంగా ”

పద్యం ముగిసింది.

http://www.poetryfoundation.org/poem/238120

He saw her from the bottom of the stairs

Before she saw him. She was starting down,

Looking back over her shoulder at some fear.

She took a doubtful step and then undid it

To raise herself and look again. He spoke

Advancing toward her: ‘What is it you see

From up there always—for I want to know.’

She turned and sank upon her skirts at that,

And her face changed from terrified to dull.

He said to gain time: ‘What is it you see,’

Mounting until she cowered under him.

‘I will find out now—you must tell me, dear.’

She, in her place, refused him any help

With the least stiffening of her neck and silence.

She let him look, sure that he wouldn’t see,

Blind creature; and awhile he didn’t see.

But at last he murmured, ‘Oh,’ and again, ‘Oh.’

‘What is it—what?’ she said.

‘Just that I see.’

‘You don’t,’ she challenged. ‘Tell me what it is.’

‘The wonder is I didn’t see at once.

I never noticed it from here before.

I must be wonted to it—that’s the reason.

The little graveyard where my people are!

So small the window frames the whole of it.

Not so much larger than a bedroom, is it?

There are three stones of slate and one of marble,

Broad-shouldered little slabs there in the sunlight

On the sidehill. We haven’t to mind those.

But I understand: it is not the stones,

But the child’s mound—’

‘Don’t, don’t, don’t, don’t,’ she cried.

She withdrew shrinking from beneath his arm

That rested on the banister, and slid downstairs;

And turned on him with such a daunting look,

He said twice over before he knew himself:

‘Can’t a man speak of his own child he’s lost?’

‘Not you! Oh, where’s my hat? Oh, I don’t need it!

I must get out of here. I must get air.

I don’t know rightly whether any man can.’

‘Amy! Don’t go to someone else this time.

Listen to me. I won’t come down the stairs.’

He sat and fixed his chin between his fists.

‘There’s something I should like to ask you, dear.’

‘You don’t know how to ask it.’

‘Help me, then.’

Her fingers moved the latch for all reply.

‘My words are nearly always an offense.

I don’t know how to speak of anything

So as to please you. But I might be taught

I should suppose. I can’t say I see how.

A man must partly give up being a man

With women-folk. We could have some arrangement

By which I’d bind myself to keep hands off

Anything special you’re a-mind to name.

Though I don’t like such things ’twixt those that love.

Two that don’t love can’t live together without them.

But two that do can’t live together with them.’

She moved the latch a little. ‘Don’t—don’t go.

Don’t carry it to someone else this time.

Tell me about it if it’s something human.

Let me into your grief. I’m not so much

Unlike other folks as your standing there

Apart would make me out. Give me my chance.

I do think, though, you overdo it a little.

What was it brought you up to think it the thing

To take your mother-loss of a first child

So inconsolably—in the face of love.

You’d think his memory might be satisfied—’

‘There you go sneering now!’

‘I’m not, I’m not!

You make me angry. I’ll come down to you.

God, what a woman! And it’s come to this,

A man can’t speak of his own child that’s dead.’

‘You can’t because you don’t know how to speak.

If you had any feelings, you that dug

With your own hand—how could you?—his little grave;

I saw you from that very window there,

Making the gravel leap and leap in air,

Leap up, like that, like that, and land so lightly

And roll back down the mound beside the hole.

I thought, Who is that man? I didn’t know you.

And I crept down the stairs and up the stairs

To look again, and still your spade kept lifting.

Then you came in. I heard your rumbling voice

Out in the kitchen, and I don’t know why,

But I went near to see with my own eyes.

You could sit there with the stains on your shoes

Of the fresh earth from your own baby’s grave

And talk about your everyday concerns.

You had stood the spade up against the wall

Outside there in the entry, for I saw it.’

‘I shall laugh the worst laugh I ever laughed.

I’m cursed. God, if I don’t believe I’m cursed.’

‘I can repeat the very words you were saying:

“Three foggy mornings and one rainy day

Will rot the best birch fence a man can build.”

Think of it, talk like that at such a time!

What had how long it takes a birch to rot

To do with what was in the darkened parlor?

You couldn’t care! The nearest friends can go

With anyone to death, comes so far short

They might as well not try to go at all.

No, from the time when one is sick to death,

One is alone, and he dies more alone.

Friends make pretense of following to the grave,

But before one is in it, their minds are turned

And making the best of their way back to life

And living people, and things they understand.

But the world’s evil. I won’t have grief so

If I can change it. Oh, I won’t, I won’t!’

‘There, you have said it all and you feel better.

You won’t go now. You’re crying. Close the door.

The heart’s gone out of it: why keep it up.

Amy! There’s someone coming down the road!’

‘You—oh, you think the talk is all. I must go—

Somewhere out of this house. How can I make you—’

‘If—you—do!’ She was opening the door wider.

‘Where do you mean to go?  First tell me that.

I’ll follow and bring you back by force.  I will!—’

బ్రిటిష్ సాహిత్యం తో ఎక్కువ స్నేహం చేసిన అన్ని భారతీయ భాషల లానే తెలుగు సాహిత్యంలో కూడా బైరాన్, బ్రౌనింగ్ , కీట్స్ , వర్డ్స్ వర్త్ లాంటి కొన్ని పాపులర్ పేర్లు (వాళ్ళు సాహిత్యానికి చేసిన సేవ యే రకంగాను తక్కువ చేయటం కాదు ఇక్కడ ) ఇంకా కొంచం ముందుకెళ్ళి సోవియట్ యూనియన్ దోస్తీ తో రష్యన్ సాహిత్యం అలవాటు అయ్యాక లియో టాలిస్టాయ్ , మాక్షిమ్ గోర్కీ లాంటి హేమాహేమిల పేర్లు విన్నా కూడా , అటు అమెరికన్ సాహిత్యం , ఇటు ఆఫ్రికన్ అమెరికన్ లేదా ప్యూర్ ఆఫ్రికన్ లిటరేచర్ తో మనకున్న పరిచయము తక్కువే అని చెప్పుకోవాలి . అందులోనూ పోయెట్రీ విషయం లో ఇంకా కొన్ని వందల వేల పోయెట్స్ గురించిన కనీస జ్ఞానం కూడా మనకి ఇంకా దూరంగానే ఉంది .

ఇంటర్నెట్ విస్తృతంగా వాడకంలోకి వచ్చాక అక్కడక్కడ  మాయ అంజేలో  లాంటి ఉద్వేగ రచయితలు పరిచయం అయినా , ఇంకా తెలుసుకోవాల్సిన కవులు , చదువుకోవాల్సిన కవిత్వం హిమాలయాలంత మిగిలే ఉంది . ఈ ప్రయత్నం లో ఎవరెస్ట్ ఎక్కలేకపోయినా ( మొత్తంగా అందరి గురించి తెలుసుకోలేకపోయినా ) కనీసం ఉన్నంతలో దగ్గరలో ఉన్న గుట్ట కొండ ఎక్కి కొంత తెలుసుకున్నాం అన్న తృప్తి కోసం ఈ సారి మనం పరిచయం చేసుకుంటున్న కవి అబ్రహం లింకన్ ని పులిట్జర్ ప్రైజులని తన జీవితం లో భాగం గా మార్చుకున్న కార్ల్ సాండ్బర్గ్ .

కార్ల్ సాండ్బర్గ్ , స్పానిష్ అమెరికన్ వార్ దగ్గరుండి చూసిన ఈ రచయిత పెద్దల యుద్ధపు తమాషాలో బలయిపోతున్న పేదల గుండెల చప్పుళ్ళ గురించే ఎక్కువ రాసారు అంటే వింత ఏమి లేదు కాని మూడు సార్లు తన సాహిత్య సేవలకి గాను పులిట్జర్ ప్రైజులు అందుకున్న గొప్ప రచయిత గ్రామర్ పరిక్షలలో ఫెయిల్ అవ్వటం మాత్రం విచిత్రంగా అనిపిస్తుంది . ముప్పైల కాలం లో అమెరికా జీవితాన్ని చూపడమే కాదు , ఇప్పటికీ చాలా దేశాల దుస్తితి కి కూడా వర్తించేలా ఉండే గ్రేట్ డిప్రెషన్ పీక్ స్టేజి లో ఉన్న సమయం లో సామన్య ప్రజల భాషలో రాసుకున్న ఈ కవిత చదవటం అదే సామాన్యుల హృదయం చదివినట్లే ఉంటుంది .

ఒక పూర్తీ పుస్తకం కి సరిపోయే దాదాపు ౩౦౦ పేజీల “ The people ,yes “   లో మొత్తం పాదాలు చదువుకోలేకపోయినా అందులో ప్రజలను మోసగించిన ప్రజాప్రభువులకి ప్రజాగ్రహం గురించి హెచ్చరిక చేసిన కొన్ని పాపులర్ పంక్తులు ఇలా ఉంటాయి .

“ నేను ప్రజలు _ఆకతాయిమూక_ గుంపు _ మాస్

ప్రపంచంలోని అన్ని గొప్ప పనులు నాద్వారే జరుగుతాయి తెలుసా

నేనే సృష్టికర్త , నేనే పనివాడు

ప్రపంచంలో అన్నం బట్టల తయారీ అంతా నేనే

చరిత్ర ని చూస్తున్న ప్రేక్షకుడిని నేనే , సాక్షము నేనే

లింకన్లు నేపోలియన్లు నా నుండే వస్తారు , చస్తారు ,

అలాంటి ఇంకెందరినో తయారు చేసేది నేనే

నేనే విత్తు భూమి నేనే నాగలి

….

…..

….

మర్చిపోయిన చరిత్రలో చిందిన   ఎర్ర చుక్కల కేకలు నావే

….

ప్రజలనబడే నేను

నిన్నటి పాఠాలు గుర్తుంచుకొని ఎపుడయితే

నిరుడు సంవత్సరాల వరకు జరిగిన దోపిడీని

నన్ను అవివేకి ని చేసి ఆడుకున్నదేవరో

మర్చిపోకపోతే

ఎగతాళి కి కూడా

ఇహ “ప్రజలు “ అనే వారే ఉండరు

అపుడు మిగిలేది

ఆకతాయిమూక_ గుంపు _ మాస్ మాత్రమే …..

అంటూ ప్రజలని మోసగించిన ప్రజాప్రభువులకో హెచ్చరిక చేస్తూ “

ఒరిజినల్ పోయెమ్ అవే పంక్తులు

“I am the people—the mob—the crowd—the mass.

Do you know that all the great work of the world is done through me?

I am the workingman, the inventor, the maker of the world’s food and clothes.

I am the audience that witnesses history. The Napoleons come from me and the Lincolns. They die. And then I send forth more Napoleons and Lincolns.

I am the seed ground. I am a prairie that will stand for much plowing. Terrible storms pass over me. I forget. The best of me is sucked out and wasted. I forget. Everything but Death comes to me and makes me work and give up what I have. And I forget.

Sometimes I growl, shake myself and spatter a few red drops for history to remember. Then—I forget.

When I, the People, learn to remember, when I, the People, use the lessons of yesterday and no longer forget who robbed me last year, who played me for a fool—then there will be no speaker in all the world say the name: “The People,” with any fleck of a sneer in his voice or any far-off smile of derision.

The mob—the crowd—the mass—will arrive then.”

వీలయితే మరో సారి మరో కవి , మరో ఉద్వేగభురితమయిన కవిత తో …

 -నిశీధి

-రవీంద్రనాథ్ ఠాగూర్

రెండు జతల పెదవులు

ఒకదాని చెవిలో మరొకటి

గుసగుసలాడుతున్నట్టు

ఒకదాని హృదయాన్ని

మరొకటి జుర్రుకుంటున్నట్టు

స్వస్థలాల్ని వదిలి

తెలియని ఏ లోకాలకో

పయనం ప్రారంభించిన

రెండు ప్రేమలు

పెదాల కూడలిలో కలుసుకున్నట్టు

అనుబంధపు ఉధృతిలో

ఎగసిన రెండు కెరటాలు విరిగి పడి

పెదాల తీరం మీద కలుసుకున్నట్టు

ఆకలిగొన్న రెండు మోహాలు చిట్టచివరికి

దేహపు అంచున కలుసుకున్నట్టు

చిత్రలిపిలో లలిత శబ్దాలతో

పెదాల ముద్దుల పొరల మీద

ప్రేమ గీతం రచిస్తున్నట్టు

ఇంటికి తీసుకువెళ్లి దండ గుచ్చడానికి

ఆ రెండు జతల పెదాల నుంచి

ప్రేమ పుష్పాలను ఏరుకుంటున్నట్టు

వర్ణవిలాసాల శయ్య మీద

ఎంత మధురమీ కలయిక

ప్రస్తుతం ముద్దు మీద జరుగుతున్న చర్చనూ రచ్చనూ నిర్బంధాన్నీ సంప్రదాయం పేరుమీద మొరటుదనాన్నీ చూస్తుంటే నూటముప్పై సంవత్సరాల కింది ఈ కవితను పరిచయం చేయాలనిపించింది. 1886లో అచ్చయిన ఠాగోర్ కవితాసంకలనం కోరి ఒ కోమల్ లోని చుంబన్ అనే ఈ కవితకు కనీసం మూడు ఇంగ్లిష్ అనువాదాలు, అనుసృజనలు ఉన్నాయి. ఒకటి బహుశా ఠాగూర్ స్వయంగా చేసుకున్నది కాగా, మిగిలినవి కుముద్ బిశ్వాస్, ఫక్రుల్ ఆలమ్ చేసినవి. ఈ అనుసృజనకు ఆధారం ఆ మూడు అనువాదాలు, అనుసృజనలు.

– ఎన్. వేణుగోపాల్