మిథ్యా జీవన రథ్యలలో…

” నమ్మటం సహజం. నమ్మకపోవటాన్ని సాధన చేసి నేర్చుకోవాలి ”

వింతగా అనిపిస్తున్నా మనస్తత్వ శాస్త్రం ప్రకారం ఇది నిజమట. పసిపిల్లలు కనబడేదాన్నంతా , వింటున్నదాన్నంతా నమ్ముతారు , మనకి తెలుసు. ‘ ఎదిగే ‘  కొద్దీ పెంపకం వాళ్ళకి అపనమ్మకాన్ని నేర్పుతుంది . ప్రపంచపు అనేకానేకమైన సంక్లిష్టతలలో బతికి బట్టకట్టేందుకు ఆ అవిశ్వాసం అవసరమే – కాని , దాన్ని కొన్నేసి సార్లు పక్కనపెట్టుకోవటమూ కావాలి.

ఎందుకంటే ప్రపంచం , అందులో వస్తువులూ విషయాలూ మనకి పూర్తిగా అలవాటైపోతాయి.  దాన్నంతా పూర్తిగా అర్థం చేసేసుకుంటామని కాదు – కొన్ని అనుభవాల వల్ల మొత్తం తెలిసిపోయిందనీ మరిక కొత్తదేమీ ఉండదనీ అనేసుకుంటాము. దీనికి – చుట్టూ ఉన్న సమాజపు తీర్మానాలు చాలావరకూ కారణం [cognitive bias ] . అయితే – ఆ తీర్మానాలకి పరిమితులు ఉంటాయి. అవి కొత్తగా వచ్చిన పరిమితులేమీ కాదు .  ఒకరి  నిజం మరొకరికి  అబద్ధం. ఒక చోట సహజమైనది మరొకచోట అసభ్యం. ఒక కాలపు న్యాయం మరొక యుగం లో అన్యాయం. అర్థసత్యాలను కూడా కలిపితే ఈ జాబితాకి అంతు ఉండదు.

దీన్ని సాగదీసి  – అసలు సత్యం అనేదేమీ లేదనీ ఒక hyper reality  లో మనం వేలాడుతున్నామనీ Jean Baudrillard వంటి  postmodernist లు తేల్చేయాలని ప్రయత్నించారు.

అవునా ?  ఒప్పుకుని ఏమని బతకాలి – కనీసం మనలో కొంతమంది ?

అక్కర్లేదు.

ఆ ముడినో వంతెననో వేసేందుకు ఆధ్యాత్మికత ఆ వైపు ఉండనే ఉంది . ప్రస్తుతం నేను వెళ్ళదలచుకున్నది అటు కాదు.

ఈ వైపున ఉన్న జలతారు పందిరి కిందకి – అది కళ.

భారతీయులమైన మనకి , సంప్రదాయాన్ని అనుసరిస్తూ వెనక్కి వెళితే – ఉత్తమమైన కళావిష్కరణ కూ ఆధ్యాత్మికానందానికీ ఖచ్చితం గా పోలికలు కనిపిస్తాయి. వాటి రెంటికీ స్థాయిల్లో మాత్రమే తేడా అనేంతవరకూ మనకి వాదనలు ఉన్నాయి. మరింకొకలాగా రసానందానికి అవధి గా మానుషానందం , దాన్ని ఎన్నో రెట్లు హెచ్చవేస్తే రాగల బ్రహ్మానందం – ఇలాంటి లెక్కలు  ఉన్నాయి.

కళాస్వాదన ని బుద్ధి తో గాక హృదయం తో , లేదా అంతకు తక్కువదైన మనస్సుతో చేస్తుండటం ఇక్కడ జరిగిన మేలు.   హేతువాదమో [తక్షణ ] ప్రయోజనాత్మక  దృక్పథమో  అడ్డు రావటం మనకి ఆ మధ్యన మొదలైందే.

పడమటి దేశాల్లో ఆ నీరసం 18 వ శతాబ్ది అంతానికే వచ్చేసింది. వారి ఆధునిక విద్య పాత నమ్మకాలని బద్దలుకొట్టి తీరాలని పట్టుబట్టుకు కూర్చుంది – ఆత్మల దినాలనీ హాలోవీన్ లనీ అనుమతించుకుంటూ వచ్చిన క్రైస్తవపు సహనమూ అప్పటికి అంతరించింది. మంత్రగత్తెలని వేటాడి తగలబెట్టటం [witch hunt ] 1750 కి దాదాపు గా పూర్తయిపోయింది. Folk tales, fairy tales మౌఖికం గా ఎప్పటినుంచో వ్యాపిస్తూ వచ్చాయి. ఆ కాలం లోనూ వాటిని  ఉద్ధరించినవారున్నా , ఆ సాహిత్యాన్ని ప్రధాన స్రవంతి లోకి రానీయక పోవటం మొదలైంది . బాలసాహిత్యం గా ముద్ర వేసి ఒక పక్కన పెట్టేశారు. [ 1930 లలో Tolkien వచ్చేవరకూ ఆ కథలు చిన్నపిల్లలకే పరిమితం ]

1798 లో Lyrical ballads  సంపుటం ప్రచురించబడింది. William Wordsworth, Samuel Taylor Coleridge ల సంయుక్త కృషి గా చెప్పబడిన అందులోWordsworth  ఇలా అంటారు.

” వీటిలో చాలా పద్యాలు ప్రయోగాత్మకం గా రాయబడినాయి. మధ్య, దిగువ తరగతి ప్రజలు మాట్లాడే భాష కవిత్వానికి ఎంత మేరకు తగుతుందో నిర్ధారించుకోవాలని ”

1802 లో , ఆ సంపుటాన్ని తిరిగి ముద్రించినప్పుడు Wordsworth ముందు మాట ని ఇంకాస్త పెద్దది చేశారు. అనుకుని అన్నారో అలా ధ్వనించిందో తెలియదు గాని , ‘ వాస్తవాధీనం ‘ కాని కవిత్వాన్ని ఆయన తిరస్కరిస్తున్నట్లుగా అర్థమైంది. అంతకుముందు వరకూ పాతపద్ధతులలో రాసిననదంతా కృత్రిమం అనేస్తే తిరగబడి  వెక్కిరించినవారు చాలా మందే ఉన్నారు. కాని – Wordsworth కవిత్వం లోని వైశాల్యం, సౌందర్యం, ప్రవహించే గుణం – దాన్ని కాపాడుకొచ్చింది. రాను రాను ఆయనను అతి ఎక్కువ భావోద్వేగాలతో [religious fervor ] ఆరాధించేవారు బయలుదేరిపోయారు.

అవును, Wordsworth ఒక path breaker  . అది ఒక కొత్త మతం కింద పరిణమించింది కొన్నేళ్ళ పాటు.

Coleridge 1817  లో నోరు విప్పారు. మొదట్లో వారిద్దరూ సంకల్పించుకున్నది అంతకన్న విస్తృతమైనదని తన Biographia Literaria లో బయటపెట్టారు.

” రెండు విధాలైన కవిత్వసృష్టి గురించి మేము మాట్లాడుకునేవాళ్ళం. ప్రకృతి సత్యాలను విశ్వసించటం ద్వారా  చదువరి సహానుభూతిని మేల్కొలపటం ఒక పద్ధతి. ఊహలకి రంగులు వేసి వినూత్నమైన ఆసక్తిని కల్పించటం రెండవది.

వెలుగునీడలు ఆడుకునేప్పుడు ఉన్నట్లుండి ఒక్కసారిగా  , చిరపరిచితమైన చోటంతా – ఆ చంద్రకాంతి లోనో సంజ వెలుగు లోనో కొత్త గా మోహపెట్టగలగటం …అటువంటిది మేము తలచుకున్న రెండు పద్ధతులూ మేళవించేందుకు వీలు ఇవ్వగలది. నిజానికి మేము కలిసి చెప్పదలచుకున్నది అదే ”

Coleridge , ఇంకా విశదం గా అంటారు – ”  మానవాతీతమైనవో , కనీసం అద్భుతమైనవో అయిన వ్యక్తుల గురించీ శక్తుల గురించీ నేను రాయాలని అనుకున్నాను .  ఆ ఊహల ఛాయలలో సత్యం వంటి మరొక సత్యాన్ని   ఆవిష్కరించాలనే ప్రయత్నం.   అప్పటికి, ఆ సందర్భం వరకూ – అపనమ్మకాన్ని కావాలని అణచిపెట్టటం ద్వారా[ Willing suspension of disbelief ]  , ఆ ‘ కవిత్వ సత్యా ‘ న్ని[ poetic truth ]  చదువరులు , తమ లోలోపల – తెలుసుకోవాలని. Wordsworth  – రోజూ కనబడేవాటినే కొత్త గా దర్శించగలగటం గురించి రాద్దామనుకున్నారు.  ప్రకృతి అందానికీ ఆకర్షణకీ కళ్ళు తెరవటం వల్ల ఆత్మ లోపలి బద్ధకం వదిలిపోతుందని . ఈ రెండు మార్గాలూ ఒకే లక్ష్యం లోకి పర్యవసిస్తాయని మేము నిశ్చయించుకున్నాము ”

కారణాలు ఏవైతేనేమి, Coleridge వి సంపుటం లో కొన్ని పద్యాలే ఉండినాయి. The Rime of the ancient mariner, Christabel, Kubla Khan వంటి ప్రముఖ కృతులని  తాను అనుకున్న పద్ధతిలోనే రాశారు.

ఆయన మొదట వాడిన ఆ పదబంధానికి,  కాలాంతరాలలో – చాలా విస్తృతమైన అన్వయమూ ప్రచారమూ జరిగాయి.

ఈ willing suspension of disbelief ని అన్నిందాలా చూడచ్చు మన  సంస్కృతి లో . కేవలం చెవుల ద్వారా మహా ఇతిహాసాలన్నిటినీ వంటబట్టించుకున్నాం. జంతువుల కథలతో నీతిచంద్రికలని వెలిగించుకున్నాం.

యుద్ధపర్వాలను పురాణం చెప్పే ముందు కోటలో ఆయుధాలన్నిటినీ గదిలో పెట్టి తాళం వేయించమని అన్న పౌరాణికులు ఉన్నారు. అయినా పురాణం విని ఒట్టి చేతులతోనే ఒకరి మీదికొకరు లంఘించిన సభికులు  ఉన్నారు వారికి. హరి కథ లు కార్పించిన కన్నీరు, బుర్ర కథలు ఎక్కించిన శివాలు – నమ్మకపోవటం అన్నదే లేదు. నమ్మను అన్న స్త్రీ కి  ప్రత్యక్షపురాణం చెబుతూ  లంకిణి ని లాగా మర్దించి బోధించిన వికటకవులున్నారు.

ప్రతీకాత్మకమైన భారతీయ శిల్పం, చిత్రకళ – నిజాన్ని ప్రతిబింబించాలనే ఉద్దేశాన్ని పెట్టుకున్నవి కావు.   పాశ్చాత్య చిత్రాలలో వాస్తవిక చిత్రకళ అత్యుత్తమమైన స్థాయికి వెళ్ళింది  . వాటిని నమ్మేందుకు శ్రమ అక్కర్లేదు. పారిశ్రామికవిప్లవం  తర్వాత ఫోటోగ్రఫీ అభివృద్ధి చెందినాక – impressionism  మొదలైందట. ఉన్నదాన్ని ఉన్నట్లు కాక , దాన్ని విడగొట్టి వెనక్కి తీసుకుపోయి చూసేవారి లో ఆ భావాన్ని ముద్రించేందుకు చేసిన ప్రయత్నమని impressionism ను నిర్వచించటం ఒక తీరు. ఇక్కడా suspension of disbelief  తిరిగి అవసరమైంది. ఫలితం గా మళ్ళీ గొప్ప సౌందర్య సృష్టి కూడా జరిగింది.

ఒక జంతువు ని చెప్పేందుకు కొన్ని అక్షరాలతో ఒక పదాన్ని రాస్తున్నాం. ఆ అక్షరాలకూ జంతువుకూ ఉన్న సంబంధం మనం కల్పించుకున్నదే – ‘ వాస్తవం ‘ కాదు. ఆ భాష రానివారికి ఆ సంబంధమూ లేదు. ఇలాగ – భాషా పరిణామం లో , అపనమ్మకాన్ని అణచుకోవటం అనేది చాలా ముఖ్యమైన సంగతి.

దీన్ని కాస్త పొడిగిస్తే – షేక్ స్పియర్ పాత్రలు – డెన్మార్క్ యువరాజు హామ్ లెట్, వెనిస్ లో పుట్టిన పోర్షియో – ఇంగ్లీష్ మాట్లాడి ఉంటారా ? మన పౌరాణిక నాటకాలలో రాముడూ కృష్ణుడూ తెలుగు మాట్లాడి ఉంటారా ?

20, 21 వ శతాబ్దపు కామిక్ లూ  విడియో గేమ్ లూ  సినిమా లూ  ఈ ప్రక్రియ ని అతి పుష్కలం గా ఉపయోగించుకున్నాయి. Color blindness ఉన్న వారికి  తప్పితే తెలుపు నలుపు చిత్రాలలో లాగా మనుషులు కనిపిస్తారా ఎవరికైనా ?ఒక నాయకుడు వంద మందిని కొట్టటం దగ్గర నుంచి గాల్లో ఎగిరే సూపర్ మాన్, బాట్ మాన్ దాకా అసాధ్యమైన విషయాలను చూస్తూనే ఉన్నాం.

ఎందుకు ఇదంతా అవసరమైంది ?

నిజ జీవితపు పరిస్థితులను విస్తరించటమూ , కేంద్రీకరించటమూ – రెండూ కళారూపాలలో జరుగుతాయి. విస్తరించటం వల్ల ఒక సాధారణీకరణ [generalization ] జరిగి ఊరట వస్తుంది. కేంద్రీకరించటం వల్ల , ఆ ఒక్క చోటా జరిగే న్యాయం మనమే గెలిచిన భావాన్ని ఇస్తుంది.  ఇది సవ్యం గా జరగటానికి , ఆ కథ లోనో సినిమా లోనో – వాస్తవానికి అతీతమైనదైనా సరే, ఒక ‘ అంతర్గత తర్కం ‘[inner logic ] ఉండాలి.  ” అబ్బే, ఇదంతా ఉత్తినే ” అని రచయితో దర్శకుడో చెప్పేయటమూ జరగకూడదు.  ప్రేక్షకులూ చదువరులూ వారి వంతు కృషి చేసి కళ లో లీనమవుతారు.

అప్పుడొస్తుంది ఆనందం. ” కొండెక్కినంత సంబరం ” అంటారు కదా, అది. పడ్డ కష్టం ఫలించి Endorphin లు విడుదలయి జీవితాన్ని ఇంకొంత బాగా లాగేందుకు ఓపిక వస్తుంది.

*****

1939 లో JRR Tolkien  , తన ‘ On Faeries ‘లో – suspension of disbelief ని తిరస్కరిస్తారు. అది అపనమ్మకాన్ని అణచటం కాదు  కాదు, మరొక నమ్మకాన్ని [ secondary belief ] సృష్టించుకోవటం  అని.

గంధర్వగాథలు [fairy tales ] చిన్న పిల్లల కోసమేననే వాదాన్ని ఆయన కొట్టి పారేస్తారు. పెద్దవాళ్ళు ఆ కథలకి దగ్గరవటం కేవలం పరిశోధన కోసమో సేకరణ కోసమో అవనక్కర్లేదని  బల్ల గుద్ది చెప్పారు. ” పిల్లలు ఎదుగుతూంటారు, వారి బుర్రలకి చక్కగా ఆకలి వేస్తుంటుంది – అందుకని అవి వాళ్ళకి చక్కగా అరుగుతాయి – ఆ లక్షణాలు పోని పెద్దవాళ్ళూ వాటిని అంత బాగానూ హరాయించుకోగలరు . Fantasy ఊహాశక్తి కి పరాకాష్ట . అందులోని వ్యక్తులూ సంఘటన లూ వాస్తవ ప్రపంచం లో ఉండవు అని ఒప్పుకుంటాను – అయితే నా దృష్టిలో అది దోషం కాదు, గుణం. ఆ రకం గా ఒక కళా రూపం గా fantasy ఎక్కువైనదీ మరింత స్వచ్ఛమైనదీ – ఫలితం గా ఎక్కువ శక్తివంతమైనది. అటువంటి సమాంతర ప్రపంచాన్ని మొదటి నుంచీ మొదలెట్టి సృజించటానికి ఎంత నేర్పైనా  కావలసి వస్తుంది.

వాస్తవ వాద సాహిత్యం లో లాగా కాదు – చెడు అంతమయేదాకా, సత్యదర్శనం జరిగే దాకా fantasy నడుస్తూనే ఉంటుంది. అది వాస్తవాన్ని గుర్తిస్తుంది, కాని దానికి దాస్యం చేయదు, పోరాడుతుంది.  ఒకవేళ సత్యమే అక్కర్లేని దశ కి మానవాళి చేరుకుంటే – అప్పుడు, అప్పుడు మాత్రమే, దాని అవసరం అంతమవుతుంది. ”

Fantasy ఏం చేయగలదు ? కోలుకునేలా  చేస్తుందని సమాధానం. ”  దృష్టి ని స్పష్టం చేస్తుంది. మన కిటికీ ల అద్దాలని శుభ్రం చేస్తుంది. వస్తువులని ‘ ఉన్నవాటిని ఉన్నట్లుగా ‘ కాక ‘ ఎలా చూడవలసి ఉందో అలా ‘ చూడటాన్ని నేర్పుతుంది. అతి పరిచయం వల్ల వచ్చిన చులకనను తీసేస్తుంది. సొంతం కావటం వల్ల వచ్చిన నిర్లక్ష్యాన్ని నాశనం చేస్తుంది. ఒకప్పుడు చూసి, తాకి, విని – అనుభవించి , దాచేసుకున్న  వాటికేసి మళ్ళీ చూపును తిప్పిస్తుంది ”

పలాయనం అన్న మాటను Tolkien ఒప్పుకోరు. దాన్ని విడుదల అంటారు. మనం తప్పించుకుని వీలైనంత మందిని మనతోబాటు తీసుకుపోవాలని బోధిస్తారు.

శత్రు నిర్బంధం లో ఉన్నాం మనం – ఈ ఇరుకు, చిరాకు , చీదర –  మన స్వస్థానమా  ?

కాదు, ఆనందం [glory of joy ] మనిషి సొంత స్థితి అనీ, దానికి fantasy లోంచి [ కూడా ] దారి ఉందనీ – అటువంటి మాటలు విడ్డూరం గా తోచగల పడమటి వైపున, యుద్ధ బీభత్సాల మధ్యన – Tolkien  ప్రకటించారు.

కనిపిస్తున్న  వాస్తవం ఎప్పుడూ సాపేక్షమే.

“Imagination is everything. It is the preview of life’s coming attractions.”
― Albert Einstein

Sources : Notes on Willing Suspension Of Disbelief [ Greg Martin ], Tales of middle earth [ JRR Tolkien ], Biographia Literatia chapter 15 [Samuel Taylor Coleridge ] , Some articles from wikipedia