జీవితం ఎంత గమ్మత్తయిందో చెప్పలేం.
అదొక పాట. ఆట.

కళ్ల ముందే ఆడనక్కర్లేదు.
వినిపించేంత దూరంలోనే పాడనక్కరా లేదు.

ఒక్కేసి పువ్వేసి చందమామ
ఒక్క జాము ఆయె చందమామ

వినీ వినిపించని రాగం.
జ్ఞప్తికి వచ్చీ రానీ తంగేడి పువ్వు పరిమళం.

ఎక్కడ కూచున్నాఒక పిలుపు.
పువ్వు ముడుచుకున్నట్లు, విచ్చుకున్నట్లు ఆటా, పాటా

అది దృశ్యాదృశ్యం. మదిలో పావనమైతున్నది.
సిద్దార్థ కవిత్వంలా బిడ్డ తన్మయమైతున్నడు.

ఒక్కేసి  పూవేసి చందమామ…
శివుడు రాకపాయె చందమామ

విరాగం.
రాగం.

ఒక చోట అని కాదు.
ఊరూ వాడా ఇల్లూ వాకిలీ టీవీ అంతాటా రాగరాజ్యం.
పాట పవనం.

ఒకరిద్దరు కాదు, బృందం.
ఒక జపమాల వంటి కంఠమాల పవిత్రమైన లీల ఏదో మెలమెల్లగా సమీపించి హృదయాన్ని బతుకమ్మ పేరుస్తున్నట్టు పేరుస్తున్నది.

స్త్రీ మహత్యం. గౌరమ్మ
ఇక ఏది చూసినా గౌరవం.

నేననే కాదు, అది ఎవరైనా, కాగితాల మీద పెరిగే జీవితం ఎవరిదైనా
పాత్రికేయుడైనా, ఫొటోగ్రాఫరైనా
పాఠకుడైనా లేదా ఫొటో జాగ్రత్త చేసుకునే ప్రేమికుడికైనా
ఎవరికైనా కాగితం ఒక అద్భుతమైన బతుకమ్మే.

చివరాఖరికి ఇది కూడా.
నేలపై పేపర్ ప్లేట్.

ఇదీ నాకు గౌరవమే. బతుకమ్మే.
నాకివ్వాళ బతుకమ్మ.

పండుగ కదా!
ప్రతి ఛాయా బతుకమ్మే!

రోజూ మనం నడిచే వీధిలో ఒక దృశ్యం ఉంటుంది.

అది సాయంత్రానికి అదృశ్యం అవుతుంది.

మళ్లీ ఉదయం. మరొక ముగ్గు.
అదీ మళ్లీ మాయం.

దృశ్యాదృశ్యం అంటే ఇదేనేమో!
ఉంటుంది, ఉండదు!

దైనందినమూ – నిత్యనూతనం.
అంతే కాబోలు.

కానీ, అదెంత చిత్రం.
మరెంతటి రుజువు.

+++

ఇంటి ముంగిలినే కాన్వాసు చేసుకుని, ప్రతి దినమూ ఒకటి చిత్రించి మళ్లీ రేపు ఉదయం మరొక దానికోసం పాతదాన్ని చెరపడం అంటే…అది నిజంగానే చిత్రలిపి. ఏ ఆధునిక చిత్రకారుడికీ మనసొప్పని చిత్రకళా రహస్యం.

బహుశా అనాదిగా సాంస్కృతిక రాయబారిగా ఉన్న ‘ఒక్క మహిళకు’ తప్పించి ఇంతటి సాహసోపేత కళా సాధన పురుషుడికి సాధ్యం కానేకాదేమో! కావచ్చు. ఇప్పడు ఆధునిక మహిళలూ చేరినప్పటికీ, ఇవ్వాళ్టికీ ఆర్ట్ గ్యాలరీలు ఇంటి ముంగిళ్ల ముందు దిగదుడిపేనేమో!

చెరిపి కొత్తది వేయడం..
వేసింది సృష్టి అనుకోకపోవడం.
అదే దృశ్యాదృశ్యం.

+++

మహ్మద్ ప్రవక్త అనేవారట,. నీటిని నిలువ చేసుకోకూడదని!
చెలిమెలో తవ్వుకుని ఆ ఊటకు దోసిలి పట్టాలట.

బహుశా అంతటి ప్రవక్త తాత్వికత ఏదో మగువ మనసుకు తెలిసే ఉంటుంది.
అందుకే, వారి కళలో పిట్ట ఇంకా ఎగిరి పోలేదు.
పక్షి లేదా ఆ చేప ఇంకా సజీవంగా ఉన్నది.

అందుకే అనిపిస్తుంది,
ముగ్గులు చిత్రకళాధి దేవతకు సహజ సౌందర్య శోభిత ఆభరణాలు
సృష్టి స్థితి లయకు సహజ పర్యవసనాలూ అని!

ఏమైనా, ఆమె నిత్య కళామతల్లి అని!

+++

ఆమె పోట్రేయట్ ( ఫోటో తీస్తుంటే సిగ్గుపడి …)

పల్లెటూరులోనే కాదు, పట్నంలోనూ ఆమెది అదే ధోరణి.
అడుగడుగూ ఆమెకు కాన్వాసే!
కేవలం హస్తమాత్ర సహాయంతో తనదైన ప్రజ్ఞాపాటవాలతో ఆమె ఉనికి ఒక చిత్కళ.

సౌభాగ్యం, సఫలతలకు నెలవు.
సాంప్రదాయం, సాంస్కృత సౌజన్యం,

తానే ఒక బొడ్డుతాడు.
టోటమ్.

కానీ, ఈ చిత్రం గురించి పెద్ద ఎత్తున చెప్పాలనుకుని మీడియాకు అర్థం చేయించలేక విఫలమయ్యాను.
ఈ వారం ఆ ప్రయత్నం చేసి మరొకసారి భంగపడాలని ఉంది.

బాలామణి ఈ year (2014) మల్లి అదే ముగ్గు సంక్రాంతికి వేసారు. ఆ చిత్రం క్లోజుప్ షాట్.

అవును. నిజం.
ఎంత చెప్పినా…జరిగేది పెద్దగా లేకపోయినా ప్రతిసారీ భంగపడి, అలసిపోతూ కూడా మళ్లీ పని చేయబుద్దవుతుంది.
అందులో ఒక బాధ, తృప్తీ.

నిజమే మరి. ఒక రకంగా ఛాయా చిత్రలేఖనమూ మగువల ముగ్గువంటిదే, నా వరకు నాకు.
ఏ ఉద్దేశ్యం ఉన్నట్టు లేకుండా ప్రజల్ని, వారి జీవనచ్ఛాయల్ని చేసుకుంటూ వెళ్లడం అన్నది ప్రతిరోజూ వాకిలి ఊడ్చి అలుకు చల్లి ముగ్గు పెట్టడం వంటిదే.
ఆ పని ఒకటి నిత్యం జరగాలి.
దైనందిన అవసరం, శోభ.

+++

మహిళలు చేస్తున్నది అదే. నిజానికి వారు ఎన్నడూ ఏదీ ఆశించరు. ప్రశంస కూడా కోరుకోకుండా పనిచేస్తరు.
వాళ్లనుంచి ఇంకా నేర్చుకోవలసింది ఉందనుకుంటూనే ఈ చిత్రం గురించి ముఖ్యంగా మూడు మాటలు.

+++

స్త్రీ తన మనోభావాలను, ఆకాంక్షలను ఎట్లయితే చిత్రలిపితో రంగరిస్తుందో అట్లే ఒక సామూహిక అస్తిత్వాన్ని, సాంస్కృతిక ఉనికిని కూడా అపూర్వంగా చిత్రీకరిస్తుందన్న భావన కలిగింది. అందుకు ఈ చిత్రమే ఆధారం.

మూడు చేపలు.
అవును. మా ఇంటిముందువే.
హైదరాబాద్ లోని పార్సీగుట్టలో, గంగపుత్ర కాలనీలో నివసించే బాలమణి గారు వేసిన ముగ్గు ఇది.

ఆమె బెస్తామె. ‘ఒకే కన్ను…మూడు చేపల’ ఈ ముగ్గును తాను స్వయంగా ఊహించి చిత్రించిందట.
పదేళ్ల క్రితం తొలిసారి వేసిందట.
అప్పటినుంచి ఆమెను చూసి కొందరు, ఇంకొందరు.
మా కాలనీలో అనేక చేపలు ఇట్లా వాకిట్లో కనిపిస్తుంటే, వాళ్లంతా గీస్తుంటే అందుకు కారణం ‘మా ఎదురింటి పెద్ద మనిషి’ అని తెలిసి ఆశ్చర్యం.
అదే ఆశ్చర్యంతో వెళ్లి అడుగగా, అందులో ఏ విశేషం లేనట్టు చిన్నగా నవ్వింది.

‘ఇది మీరే సృష్టించారా?’ అని ఆశ్చర్యపోతూ అడిగితే, ‘సృష్టికాదు’ అని అంది.
‘మనం దేన్నయినా సృష్టించగలమా?’ అనీ అన్నది.
ఆ మాట అంటూ,  ‘మేం గంగపుత్రులం’ అన్నది.

+++

‘చేప మా కులదేవత’ అన్నది.
‘చేపల్ని మనం సృష్టిస్తమా?’ అనీ అన్నది.

+++

చాలా తక్కువగా మాట్లాడింది.
ఆ మాటల్లో తాను నిలుపుతున్న సాంస్కృతిక అస్తిత్వం, చాటుతున్న ఘన వారసత్వం …ఇవేవీ కానరాలేదు. ఒక మహిళ ఉన్నది. జానపదం అని అనడం ఇష్టంలేదు. ఆధునీకమూ అనలేను. జీవితమంత భక్తితో, ప్రేమతో ఆమె అన్న మాటలతో మనుషులను అంచనావేసుకునే ప్రయత్నానికి స్వస్తి పలకబుద్ధయింది.
అంతే.

+++

ముఖాముఖి అన్నది రద్దయింది.
సుముఖం. అంతే.

+++

ఆమెనూ, ఆమె ముగ్గునూ చూస్తుంటే అది ప్రదర్శన కాదని తెలిసింది.
ఒక అంతర్వాణి అని తెలిసింది.
చెప్పలేను. తెలియనివేవో అన్నీ అర్థమైన రీతి.
ఏ విశేషమూ లేని సహజత్వం తాలూకు విశిష్టత ముందు మోకరిల్లడం తప్పా మరేమీ వదిలించుకోలేని స్థితి.

స్వల్ప రేఖలే. కానీ, తమ జీవికకు మూలమైన అనాది ఛాయను ఆమెను భద్రపరచిన తీరుకు ముగ్దుడినై మౌనం దాల్చి,  దాని దృశ్యాదృశ్యాలను…గతాన్ని, భవితనూ, వర్తమానాన్నీఒకే కన్నుతో కలుపుతున్నట్టు ఆమె చిత్రంచి వాకిట్లో వుంచిన తీరుకు, చూసిన అనుభవంతో ధన్యుణ్నే అయ్యాను

+++

సరిగ్గ సంక్రాంతి రోజున ఆమె ఈ చిత్రం వాకిట్లో గీసింది.
ఆ రోజు అందరి వాకిళ్లలో రథం ముగ్గు ఊరేగుతుండగా బాలమణి గారి ఇంటి ముందు మాత్రం ఈ ‘మత్య్సం’ మూడు పువ్వులుగా ఆగుపించి ఆ ఇంటికి సిసలైన సంపద ఏమిటో చాటింది.

అంతే.
అంతకన్నా ఏమీ లేదు.

ఆమెను చూడటం కాదు, ఆమె ముగ్గును చూడటమూ కాదు, పదులు, వందలు, వేలు, లక్షలు, కోటానుకోట్ల మత్యకారుల జీవన సమరమూ, వారి జీవన లాలసా- బాలమణి గారి మునివేళ్ల నుంచి ఇట్లా అలవోకగా, ముగ్గు పిండి ద్వారా జాలువారి ఒక సాంస్కృతిక చిహ్నంగా ఆ ఉదయం శోభిల్లడం మినహా మానవేతిహాసంలో ఆ రోజుకు ఇంకో ప్రత్యేకత కనిపించలేదు.

అంతే.
అదే సంక్రాంతి.

అది లేని జీవితం కల్ల.

let me live.

+++

నేను.
నా పనిలో తలమునకలై ఉన్న’నేనే’ అనిపించింది.
ఒక్కోసారి తలెత్తి వాళ్ల బరువూ బాధ్యతలూ పంచుకునే ‘నేను’ అనే అనిపించింది.

ఎంతైనా, మనకో లోకం ఉంటుంది. ఆ పాప ఇవ్వాళ చిన్నది. కానీ, దానికో లోకం తప్పక వుంటుంది.
రేపురేపు… దానికి వీళ్లిద్దరినీ విడిచిపెట్టి బతికే రోజూ వస్తుంది. కానీ, ఎక్కడున్నా ఏం చేసినా మనసులో ఒక అప్రమత్తత…’వాళ్లకు తన అవసరం తప్పదు’ అన్న గ్రహింపుతో కూడిన వ్యాకులత.
అది బాధిస్తూ ఉంటుంది. అదే ‘నేను’.

ఆ తల్లిదండ్రులకు ఆ బిడ్డే కానక్కరలేదు. ఎవరైనా కావాలి.
ఆ ‘నేనే’ ఆ ‘ఎవరు’.

ఆ బిడ్డ వాళ్లిద్దరి మధ్యనుంచి తల పైకెత్తి వాళ్లను ఓసారి పరికించినట్టూ ‘ఎక్కడో’ ఉండగా సాధ్యం కాదు.
అలా సాధ్యం కానప్పుడు తలదించుకోవడమే ఉంటుంది.
నాకు మల్లే.

అవును. ఏం చేసినా చేయకపోయినా సామాన్య ప్రపంచం పట్ల ఒక ఇష్టం. బాధ్యత.
కానీ, ప్రతిదీ అటెండ్ చేయలేని స్థితి గురించిన విచారం.

ఆ బిడ్డ కావచ్చు లేదా ఇంకొకరు.
ఒకసారి ఒకరు. ఇంకోసారి ఇంకొకరు.
ఒక్కొక్కరూ ఒకచోట తమ బాధ్యతను విస్మరించకుండా గుర్తు చేసేటందుకే ఈ బిడ్డ, తల్లీదండ్రుల దృశ్యం.
దృశ్యాదృశ్యం.

ఇక కన్నతల్లి చుట్టూ కొంగు పట్టుకుని తిరిగే పిల్లవాడివలే ఉన్నఊరును, పట్టణంలోని బస్తీలను కిలోమీటరు పరిధిలో తిరగడం మొదలెట్టాను, అవును. కెమెరా చేత బట్టుకునే. ఇదొక అధ్యయనం. అన్వేషణ. సఫలత.

కెమెరాతో రోజురోజుకూ మెలమెల్లగా విస్తరించాను.
పది, పదిహేను, ఇరవై కిలోమీటర్ల మేరా తిరగసాగాను.

అట్లా తిరగాడటంలో చూపు నిదానించింది.
ఉన్నది ‘ఉన్నది’ అనిపించడం మొదలైంది.
లేనిది “లేదులే’ అన్న విచారమూ మటుమాయం అయింది.

ఒక రోజు, ఆరున్నరకు హైదరాబాద్ లోని పార్సిగుట్ట నుంచి బయలుదేరి ఇందిరా పార్కుకు చేరుకున్నాను.
కొన్ని రాలి పడిన పువ్వులు తీశాను. ఎంత బాగా వచ్చాయో! దూరంగా కొలను ఆకర్శించింది. సరోవరమా? ఏమో!
బాతులు ఎంత ముద్దుగ వచ్చాయో! యు అన్న ఆంగ్ల అక్షరంలో ఒకదాంతో ఒకటి ఇమిడినట్టు వాటి నీడలు కూడా కొత్త భాషలు పోయేట్టు తీశాను. చూసిన మిత్రులు ఇవి నీ చిత్రాలేనా అన్నారు. మురిసిపోయాను.

ఇంకా కొన్ని అడుగులు వేశాను. మరీ దగ్గరయ్యాను అనుకుని వెనక్కి వెనక్కి నడిచి ఈ చిత్రాన్ని చిత్రీకరించాను.
ఆశ్చర్యం. కోనసీమలో ఉన్నట్లుంది, సీనరీ!
నాకూ అదే అనుభవం. చూసిన వారికీనూ.

పెద్ద ప్రింట్ వేసి ప్రదర్శిస్తే ఒకరిద్దరు ఇంట్లో వుంచుకున్నారు.
వారి దృష్టిలో నేను లేను. ఒక పరిధి పెట్టుకుని తిరుగాడే ఫొటోగ్రాఫర్ అస్సలు లేడు. వారి అనుభవమే అట్లా చల్లగా, హాయిగా ఉదయం వలే ఆ డ్రాయింగ్ రూములు.

ఒక రోజు చూసిన వాళ్లు అది, ‘కేరళనా?’ అని అడిగారు.
ఇంకొకరు అడిగారు, ‘ఆడమ్ అండ్ ఈవ్ కదా!’  అని.

దృశ్యాదృశ్యం.

అవును. నిజం. ఒకరు ఆ దృశ్యంలోని ప్రకృతిని ఇదివరకు తమ దృక్పథంలోంచి పోల్చుకుని చూసి కేరళకు వెళ్లినట్లుంది అన్నారు. ఇంకొకరు ఆ సరోవరంలో అట్లా నిశ్చలంగా ఉన్న ఆ పడవల కేసి చూసి, పక్కపక్కనే ఉన్న వాటి ఉనికిని గాఢంగా ఫీలయి, ఒక పురాతన దృశ్యం… ఎపుడో అదృశ్యమైన మన పరంపరకు మూలం, జీవం అన్నట్టు, అవి రెండూ మన ఆదిమ వారసత్వానికి ప్రతీకలా అని అడిగినారు.
అచ్చు’ఆడం ఈవ్ వలే ఉన్నార’నీ అన్నారు.

ఆశ్చర్యం.
ఆ కొబ్బరి చెట్ల నీడలు సరేసరే…
ఆ పడవల నీడలూ వారిని సరాసరి అక్కడకు తీసుకెళ్లాయనీ అన్నరు.

అప్పుడర్థమైంది, చిత్రానికి పరిధి లేదని!
జీవనచ్ఛాయలు మనుషుల వల్లే ఏర్పడవని!
మనిషిని పయణింపజేసే ప్రతి ఆవిష్కరణలోనూ మనిషి ఉన్నడని!

మరో అనుభవం.
ఒకాయన అన్నరు, ఈ చిత్రంలో హ్యూమన్ ఎలిమెంట్ లేదని!
దానికి జవాబుగా మరొకరు చెప్పనే చెప్పారు…. ‘ఈ చిత్రంలో మనిషి లేకపోవచ్చు. కానీ, ఈ ‘చిత్రీకరించడం అన్నది ఉన్నదే…అదే మానవ అంశం…హ్యుమన్ ఎలిమెంట్’ అని!

అలా ఇలా పరిపరి విధాలు. చిత్రవిచిత్రాలు.
పాఠక ప్రపంచం మాదిరే ప్రేక్షక ప్రపంచానికి ఒక చదువు వుంటుందన్న నమ్మకం క్రమంగా అనుభవంలోకి వచ్చింది.
ప్రేక్షకుడికి అనుభవం నుంచి ఒక చదువు వుంటుంది. వారిదైన చదువరితనం వల్ల ఆ వస్తువు లేదా దృశ్యం అందులోని ప్రతి అంశం విభిన్నం, విస్తృతం, విశేషమూ అవుతుందని!

‘బిట్విన్ ది లైన్స్’ మాదిరే ‘బిట్వీన్ ది ఇమేజ్’ ఒకటున్నదని అనిపించడం మొదలైంది.
అన్నిటికీ మించి ఒక ‘విస్తృతి’ పరిచయం అయింది.
నేను ఒక స్థలం పెట్టుకుని తిరగాడటం ఒకటి ఉన్నది. కానీ, ఆ ఒకదానితో చిత్రానికి సంబంధం ఉండవచ్చూ ఉండకపోవచ్చును.
ఈ చిత్రానికి వస్తే, అది తీసిన స్థలం ఇందిరాపార్కు అని అనుకోవడం నా కథనం.
కానీ, అది ప్రేక్షకుడి అనుభవంలో ఇంకొకటి గుర్తు చేస్తే అదీ రీడింగే!
ప్రేక్షక సమయం అది. వారి సందర్భమూ ముఖ్యమే.

చిత్రమేమిటంటే, ఈ చిత్రం చూస్తూ ఒకరు కేరళకు వెళ్లడం. ఇంకొకరు మనిషి పుట్టిన కాడికి వళ్లడం.
నేనేమో మాతృమూర్తి ఆశీర్వాదం తీసుకుని ఊరు చుట్టూ తిరిగి ఒక తులసీదళం వంటి చక్కటి చిత్రం తీద్దామనుకుంటే, వారు మహత్తరంగా విస్తరించారు. నన్నూఅసాధారణంగా విస్తారం చేశారు.
ఇదంతా బిట్విన్ ది ఇమేజ్.

అందుకే చిత్రాలు చదవరారండి…
దయవుంచి నన్ను మా ఊరునుంచి బయట పడేయండి.

~ కందుకూరి రమేష్ బాబు

reality
art.

అప్రమత్తత
సంసిద్ధత

చప్పున ఒకటి కనిపిస్తుంది.
చిత్రీకరించకపో్తే అ స్థితి జారిపోతుంది.
ఈ గ్లాసులే తీసుకుంటే. అవి ఉన్నవి. క్షణంలో తీసుకెళతారు. వాటిని మళ్లీ అమర్చి చిత్రీకరిస్తే అది చిత్రలేఖనం.
ఉన్నది ఉన్నట్టు, ఉన్న కాడనే… మన కాళ్లు కదపకుండానే.. అట్లే చిత్రించి వదిలితే అది ఛాయా చిత్రణం.

అరేంజ్ చేసేది ఏదైనా ‘లైఫ్ స్టడీ’.
మనం ‘స్టడీ’గా ఉండి దృశ్యమానం చేసేది లైఫ్.

మేలుకుని పలవరించడం చిత్రలేఖనం.
అదమరచి కలవరించడం ఛాయా చిత్రణం.

-ఫొటోగ్రఫీ తాలూకు లైఫ్ లైన్ ఇదే.

ఒకటి సంసిద్ధత
రెండోది అప్రమత్తత

+++

చిత్రాలే.

జీవితానికి చిత్తూబొత్తూ వలే కళా-నిజం. వన్ బై టూ.

ఒక్క మాటలో…క్షణభంగుర జీవితానికి తెరిచిన డయాఫ్రం. ఒడిసిపట్టుకున్నస్పీడ్. తన చిత్రం. ఛాయా చిత్రణం.
అది ఛాయా చిత్రకారుడికి!
తీరుబడితో జీవితాన్ని కళాత్మకం చేయగలిగి ఓర్పు నేర్పు.
అది చిత్రకారుడిది!

ఇంకా.

తడి ఆరని ముద్దు వంటిది ఛాయా చిత్రలేఖనం.
గాఢ ఆలింగనం వంటిది చిత్రలేఖనం.

క్షణకాలమే కావచ్చు.
కానీ, అవి బతికిన క్షణాలు. తర్వాత మామూలే.

అవసరం ఉన్నప్పుడు మాత్రం అవి మామూలు క్షణాలు కావు.

జీవితంలో అంత ప్రాధాన్యంగా తోచని ఆయా క్షణాలను సహజంగా, అవలీలగా ఛాయా చిత్రాల్లో పదిల పరచడం నిజంగా ఒక భాగ్యం.
సంబురం. సవాల్ కూడా.

ఈ చిత్రం చూడండి.
సిగరెట్టు లేదా బీడీ కాల్చడం.
అందుకు అగ్గిపెట్ట అవసరం కావడం.
ఇద్దరు. మ్యాచీస్.
అదే ఈ చిత్రం. ఒక లఘు చిత్రం.

+++

‘మ్యాచీస్ ఉందా?’
జవాబు ఉండదు. వినిపించదు.
కానీ, క్షణం తర్వాత చేతికి అగ్గిపెట్టె అందుతుంది.
అంతే.

చిత్రం పూర్తవుతుంది.
వారిద్దరూ సినిమా విడిచి పెట్టినాక ఎవరి దోవన వారు పోయే ప్రేక్షకుల్లా మళ్లీ మాయం.
మామూలే.

ఏమీ జరగనట్టు.

నిజానికి ఇటువంటి క్షణాలను బంధించడానికి సారస్వతం బాగుండదు.
కవిత్వం ‘అతి’ అవుతుంది.
దృశ్యమే పదిలం.

అవును.
కొన్నింటి అనుభూతి మాటల్లో చెబితే తేలిపోతయ్.
అక్షరాల్లోకి అనువదిస్తే భారమైతయ్.
ఛాయాచిత్రమే మేలు. పదివేలు.

ఈ వారం అదే. మ్యాచీస్. అడగ్గానే అగ్గిపెట్టెను అందిస్తున్నప్పటి అనుభూతి.

+++

నిజానికి చాలా ఉంటై.
ఇలాంటి ఔదార్యపూరిత క్షణాలు చాలా ఉంటై.
వాటిని అలవోకగా పదిల పర్చడానికి దృశ్యమానమే మహత్తరం.

కాకపోతే సమ్మతి ఉండాలి.
ఒక అలవాటును అంగీకరించే చేవ….ఒక అనుభూతిని అర్థం చేసుకోగల సమ్మతి. సానుకూలత తప్పనిసరి.
అప్పుడు మాటలేమీ ఉండవు, అభిమానంగా పంచుకునే క్షణాలు తప్ప!.

అందుకే అనడం…
ఒక మాధ్యమంగా లేదా యానకంగా ఛాయాచిత్రలేఖనం నిజంగా బతికిన క్షణాలను పదిలపర్చే అద్భుతమైన రచన అని!

+++

మరొక్కసారి ఈ ఛాయాచిత్రం చూడండి.
ఆ కళ్లు.
చిత్రంలో మూసుకున్నకళ్లు దేనికి చిహ్నం?

మళ్లీ మళ్లీ చూడండి.
అగ్గిపెట్టె తగిలినప్పటి దృశ్యం కదూ అది!

మీరు కళ్లు మూసుకున్నా లేదా తెరిచినా
జేబులోకి చేయుంచగానే ఆ వస్తువు తగిలితే అది చూపు.
కళ్లు అక్కడ తగులుతై.
అందుకే మూసుకున్న ఆ కళ్లు వస్తువు దగ్గర తెరుచుకోవడం ఒక దృశ్యం.

గమనించి చూడండి.

దృశ్యం దగ్గర చూపు ఆగనవసరం లేదు. స్పర్శ తగిలినా అది చూపే.
అప్పుడు కళ్లు అరమోడ్పులైతయి. మూసుకుంటై.
ఆనందానికీ, విషాదానికీ స్పందిస్తయి.
అట్లే ఒక సాహచర్యం. ఒక ఔదార్యం. పంచుకోవడం.
ఆ సమయంలోనూ కళ్లు జేబులోకి వెళుతై.
అప్పటి చిత్రమే ఇది.

మ్యాచీస్.

+++

అయితే, సాధారణంగా ఇద్దరి అనుభవంలో ఉన్నదే ఇది.
అగ్గిపెట్టెను షేర్ చేసుకోవడం ఎవరికైనా తెలిసిందే.
ముఖ్యంగా స్మోకర్స్ కు.

చిత్రమేమిటంటే, అదొక అదృశ్యం.
బయటకు తెలియనే తెలయదు.
అయితే, ఇద్దరి అనుభవంలో ఉన్నదాన్ని మూడవ అనుభవంలోకి తేవడమే ‘దృశ్యాదృశ్యం’.

పంచుకోవడం. ఆ క్షణాలు.
ఏమైనా ‘పంచుకునే’ ఆ కొన్నిఘడియలు అపూర్వమైనవి.

~ కందుకూరి రమేష్ బాబు

‘అదేందమ్మా?’ అంటే, ‘అవును బిడ్డా. నువ్వు బండి మీద పోతుంటె చూశాను. పిలుద్దామని అనుకున్నాను. కానీ, పోనీలే…అనుకున్న. తర్వాత గంట సేపటిదాకా ఒక్క మనిషీ సహాయానికి రాలేదు. అప్పుడనిపించింది. అయ్యో…పిలిస్తే మంచిగుండు గదా అనిపించింది!’ అని వివరించిందామె.

అప్పటికీ అర్థం కాలేదు. వివరంగా చెప్పమంటే ఆమె ఇలా చెప్పింది. తన భర్తకు అకస్మాత్తుగా దెబ్బతగిలి పడిపోయాడట. చాపల మార్కెట్ దగ్గర ఎవఎవలో యాక్సిడెంట్ చేసి వెళ్లిపోయాడట. ఆయన లేవలేని స్థితిలో తాను ఆటో తీసుకుని గాంధీ దవాఖానకు పోదామని అనుకుందట. కానీ, చేతుల చిల్లిగవ్వ లేదట. అప్పుడు కనిపించానట. అడుగుదామనే అనుకుందిట. కానీ, ఆగిపోయిందట. తీరా నేను వెళ్లిపోయిన తర్వాత గంట సేపటిదాకా తెలిసిన వ్యక్తులెవరు కనబడలేదట. ఎంత కష్టమయిందో అంది. అప్పుడనిపించిందట, నన్ను అడిగితే పోయేది గదా అని!

ఇవన్నీఆమె విచారంగా చెబుతుంటే విన్నాక ఆమెతో అన్నాను, ‘అంతటి పరిస్థితిలో ఎందుకు పిలవలేదమ్మా’ అని!
అందుకు ఆమె చిన్నగా అంది, ‘ఒకసారి నువ్వు పోతూ పోతూ మా ఇంటిముంగట ఫొటో తీసింది గుర్తున్నది. అంత మాత్రాన నిన్ను సహాయం అడగటం ఏం బాగుంటుందని అడగలేదు. కానీ, నువ్వు వెళ్లాక తెలిసింది. కొన్ని సమయాల్లో కొద్ది పరిచయం అయినా ఫరవాలేదని!’ ఇట్లా చెప్పిందామె.

ఆమె చెబుతుంటే విన్నాను. విని ఒకింత కోపానికి లోనయి అడిగాను. “అదేంటిదమ్మా? అంత ఇబ్బంది పరిస్థితి ఎదురైతే అడగకుండా ఎట్లా ఉంటవమ్మా? నేను బుల్లెట్ నడుపుతున్న అంటే ఏమిటని అర్థం. చప్పుడు వింటేనే నా దగ్గరకు రావాలె కదా? అంత అవసరం ఉన్నప్పుడు రెండోసారి ఆలోచిస్తరా?’ అని కొప్పడ్డాను. ‘అదీగాక నేను నల్ల షర్టు వేసుకునేదే అందుకాయె! నా పని అవసరం పడితె ఎవరైనా ఆజ్ఞాపించాలి! నువ్వు తప్పు చేసినవు అమ్మా’ అని మందలించాను.

ఇది కాదు ఆశ్చర్యం. అవును. నేను మందలించగానే ఆమె ఒప్పుకుంది. ‘నిజమే బిడ్డా’ అని ఒప్పుకుంది. ఒప్పుకుని ఒక సత్యం చెప్పింది. అప్పటిదాకా అది నాకు తెలియదు.’నిజమే బిడ్డా’….నువ్వు నేను తిలకం పెట్టుకుంటున్నప్పుడు ఫొటో తీశావు. నా భర్తకే ఆపద వచ్చినప్పుడు నిన్నుగాక ఇంకెవరిని అడగాలి. అడగవలసే ఉండె. తప్పే జరిగింది నాయినా’ అని అన్నది.

+++

నాకు నోట మాట రాలేదు. ఆమె ఏమి అంటున్నది? నేను తిలకం పెట్టుకుంటున్నప్పుడు ఫొటో తీశాను గనుక ఆ తిలకానికే ఇబ్బంది ఎదురైతే నేను సహాయం చేయవలసి ఉండిందట!
ఎంత గొప్పగా చెప్పింది. ఎంత బాధ్యత పెట్టింది.

+++

ఈ సంభాషణ గత వారం జరిగింది. అప్పటినుంచీ పదే పదే ఆమె మాటలు గుర్తొస్తున్నాయి. ఎంత బాగా చెప్పింది. నిజానికి తాను నన్ను చూడగానే పిలవాలని ఆనుకున్నది కూడా అందుకేనేమో! తిలకం.

అవును మరి. ఒక జీవనచాయను దృశ్యీకరిస్తున్నప్పుడు, పవిత్రమైన బంధానికి ప్రతీకగా ఆ తిలకం ఉన్నప్పుడు ఒక చూపు అది. ఆ చూపులో ఒక మానవీయత ఉన్నది. మనిషి మరొక మనిషి తాలూకు స్థితిని పట్టిస్తున్నది. ఆ స్థితిని వర్తమానంలోనే కాదు, భవిష్యత్తులోనూ గమనింపులో వుంచుకోవాలి. ఒకవేళ దాని చుట్టూ ఉన్న మంచీచెడుకూ బాధ్యుడనై కూడా ఉండాలి.

– ఇట్లా ఆమె మాటల్లోని తాత్వికత. బోధన అర్థమయింది . అంతేగాదు, హార్డ్ డిస్క్ లో ఉన్న ఈ ఫొటోకూ మళ్లీ జీవితం వచ్చినట్టయింది. తీశాను. పదే పదే చూశాను. ఎంత బాగున్నది. నిజంగా ఆ ముసలమ్మను, వీపు వంగిపోయి ఉంటుంది. నడుస్తున్నప్పుడు ముంగాళ్ల మీద నడుస్తున్నట్టే ఉంటుంది. అటువంటిది కూచున్నప్పుడు తనలో ఎంత ఠీవీ ఉన్నది. తిలకం దిద్దుకుంటున్నప్పుడు ఎంత నిండుగ ఉన్నది. ఎంత కళ ఉన్నది. మరెంత ఆరోగ్యం ఉన్నది. పరిసర ప్రపంచంలో గడ్డి,  ఆ గుడిసె వంటి గృహం తాలూకు పేదరికం…ఇదేలా ఉన్నా ఏమి చెప్పినా తన దుస్తులు, వస్త్రధారణ అంతా కూడా ఒక నిండైన తొణకని తన వ్యక్తిత్వాన్ని చూపెడుతున్నయి. ఈ చిత్రం చూస్తుంటే తన జీవన సహచరుడిని చూడటం అనీ అర్థమైంది. ఒక ముత్తయిదువను చూడటమూ అన్న సంగతి ఇలా నిదానంగా తెలిసి వచ్చింది.

మొత్తంగా నాకొక పిలుపు. అది ఇక ఎప్పుడూ వినిపిస్తుంది.

వెళుతుంటే ఆమెలో ఒక భరోసా.
ఇక ముందు నన్నే కాదు, ఎవరినైనా పిలుస్తుంది కాబోలు, తక్షణం ఏదైనా అవసరం అయినప్పుడు, ముఖ్యం అయినప్పుడు! అనిపించింది.

కానీ నాకైతే ఆమె గొప్ప మేలుకొలుపు. ఫొటోలు తీయడం ఎంతటి పనో తెలిసిన మలుపు.
ముఖ్యంగా జీవితాన్ని చిత్రీకరిస్తున్నప్పుడు ఒక అనుబంధం. అది భవిష్యత్తులో నీ బాధ్యతను గుర్తు చేసే బంధమూ కావచ్చని తెలియడం.

తిలక ధారణ అంటే ఇదే!

~ కందుకూరి రమేష్ బాబు

నగరం అన్నది అలిశెట్టి ప్రభాకరుడికి ఒక రకం.
చార్లెస్ డికెన్స్ కు మరో రకం.అది ఎవరైనా, వారికి ఏమైనా
బతుకు మాత్రం సాహిత్యం, అది నగరమైనప్పటకినూ.నా వరకు నాకు హైదరాబాదు ఒక బతుకమ్మ.
చెరువులు కుంటలు తోటలు విస్తారంగా ఉన్న పల్లెటూరు.
ముఖ్యంగా బతుకును పువ్వు వలే చూసుకుంటూ ఉన్నందున ఇదొక ఆటా పాటా కలగలసిన పండుగ, సాహిత్యం అయినందున నా బోటి బిడ్డకు పట్న జీవనమూ తీరొక్క పూవుల దృశ్యాదృశ్యం.రానైతే, పండుగలో సంబురమే కాదు, విషాదమూ ఉన్నది, ఈ చిత్రం వోలె!

+++

ఎందుకో తార్నాక వెళ్లి తిరిగి రాం నగర్ గుండు వైపు వస్తుంటే పోలీస్ స్టేషన్ ముందరి ఇల్లనుకుంట…ఇట్ల ఆ పెద్ద మనుషులు ఒకరి వెతలు మరొకరికి చెప్పుకుంటూ ఉన్నరు. కళ్ల నీళ్లు తీసుకుంటూ కనిపించారు. మాటలు వినరానంత దూరంలో ఉన్నానుగానీ, అర్థమవుతున్నది ఒక యాతన…

ఆగి పోయాను.

తాతమ్మ కనిపించింది. నాయినమ్మ యాదికొచ్చింది. సంతోషం వేసింది…ఇంకా వీళ్లున్నరని!
ఇట్లా ఒకరికొకరు తోడుగా ఎవరో ఒకరున్నరని.
అదే సమయంలో విచారంతో గుండె కునారిల్లింది, వాళ్లు ఎప్పట్లాగే తమ బాధల్ని వెళ్లగక్కుకోవడానికి అని ఇలా తమ వయస్కులను వెతుక్కుని ఇట్లా ఒక అరుగు మీద కూచొని ఒకరి వెతలు మరొకరికి చెప్పుకుంటూ సేద తీరుతూ ఉన్నరని!
తప్పదా అనిపించింది.
తప్పదనీ అర్థమైంది.

ఇదొక స్రవంతి.
కన్నీళ్ల స్రవంతి.
బతుకు పాటల ఒరవడి.

ఎవరైనా అన్ని దశలూ గడిపాక చివరి అంకంలో ఇలాగే ఉంటారు కదా అనిపించింది.
ఎన్ని అనుభవాలో…అన్నిటికీ ఒక కథ ఉంటుంది కదా… వెత ఉంటుంది గదా అనిపించింది కూడా…
తరగని గనిగా జీవితం ఎప్పుడూ చెప్పుకోవాలనుకుంటూనే ఉంటుందనీ అనిపించింది, వినేవాళ్లకూ ఉంది కనుక ఇదే కథ!

అట్ల నిలబడి వాళ్లను ఎంతమాత్రం డిస్ట్రబ్ చేయకుండా చాలా ఫొటోలు తీసుకున్నాను.
తీసుకుంటుంటే ఎన్నో విషయాలు.

నెరసిన జుట్టు…
వాళ్ల కట్టూ బొట్టూ…
ఆ చీరలు…అంచులు.
ఆధునికతలోకి వచ్చిన వాళ్ల కాలి చెప్పులు.

ఇంకా అరుగులు.

+++

ఇందులో చిత్రానికి సంబందించిన ప్రధాన ఇతివృత్తమే కాదు,
వీళ్ల వెనకాల ఒక నడి వయస్కురాలు, బట్టలు ఆరవేస్తూ ఉన్నది.
ఆమెకు కాస్త ముందు ఇంకొక అమ్మాయి, చేతిలో ఫోన్ ధరించి ఉన్నది.
ఈ చిత్రం ముఖ్యం అనుకున్నాను. ఎందుకంటే, తరతరాలు ఉన్నాయి గనుక.

వృద్ధతేజం. ముదిమి, యువతి.
అందరూ స్త్రీలే.

కంపోజిషన్ లో మూడు తరాలు ఉండగా తొలి తరం కన్నీళ్ల పర్యంతమై ఉన్నది.
ఇదే నా ఉత్తమ చిత్రం అనుకుంటూ ఈ వారం దృశ్యాదృశ్యం ఇదే అనుకుంటున్నాను.

+++

కానీ, ఇదొక చిత్రమే కాదు. బతుకుల ఖండిక.
ఇందులోంచి పది పదిహేనేళ్లలో లేదా క్రమక్రమంగా ఈ వృద్ధులు అదృశ్యమైతరు.
వెనుక ఉన్న ఆమె మిగులుతుంది.
తనకూ స్నేహితులుంటరు. తానూ ఇలాగే కాకపోతే కొద్ది తేడాతో ఇంకొకరితో ముచ్చటిస్తూ ఉంటుంది.
అటు తర్వాత యువతి రంగంలోకి వస్తుంది.

ఒక పరంపర.

ఏ చిత్రమైనా పరిసరాలతో కూడిన విస్త్రుతిని, అలాగే ప్రధానాంశంలోని విశేషాన్ని పదిలపరిస్తే చాలు.

అందరూ స్త్రీలే.
బతుకమ్మ పాటలే.
ఒక్కో స్థితిని బట్టి ఒక్కో పాట.
వినవచ్చిన వాళ్ల వింటరు. లేకపోతే లేదు.

నిజానికి చీకట్లో మాత్రమే వెలిగే చిన్న షాపది.
చేప ముక్కల్ని వేయించి మద్యపానంలో మునిగితేలే కస్టమర్లకు వేడివేడిగా రుచికరంగా అందించే మనిషి బండి అది.
నిలబడి నిలబడి నడిచే బండి. చీకటి గడుస్తుంటే వెలుగులు తరిగే సమయం అది
ఏడు నుంచి పన్నెండున్నర. అంతే
మళ్లీ తెల్లారితే- రాత్రయితేనే పని.
అదీ ఈ చిత్రం విశేషం.

+++

దీన్ని చిత్రీంచేదాకా నాకు తెలియదు.
ఒక చిన్న వెలుగు నీడలో జీవితం సాఫీగా గడచిపోతున్నదని.
ఆ మాత్రం చీకట్లో గడిపితే తనకు మొత్తం దినమంతా గడచిపోతుందని!

ఈ చిత్రం తీసి చూసుకున్న తర్వాత ఒకటొకటిగా అటువంటి జీవితాలన్నీ తెరుచుకున్నయి.
ఏడు దాటిందంటే బతికే  జీవితాలన్నీ కానరావడం మొదలయ్యాయి.

+++

ఈ చిత్రంలో ఒక చిన్న శబ్ధం, సంగీతం ఉంటుంది.
ఆకలి కేకల రవళి ఉంటుంది. అది తీరుతున్నప్పుడు సేద తీరుతున్న కమ్మని కడుపు శాంతిజోల ఉంటుంది.
కస్టమరుకు, తనకూనూ…

+++

మనందరం చిమ్మ చీకట్లో ఫొటోలు చాలా తీస్తుంటాం. కానీ, ఒక దీపం వెలుతురులోనో లేదా ఒక చిన్న బల్బు వెలుగులోనో, చుట్టూ గాలినుంచి పొయ్యిని కాపాడుకుంటూ కాస్తంత నిప్పును రాజేసి సరాతంతో అలా సుతారంగా చేపల్ని వేయిస్తుంటే, వాటిని అమ్మే ఈ మనిషిని చూశాక….ఇట్లాగే కందిలి పెట్టుకుని రాత్రంతా కోఠి బస్టాండులో దానిమ్మ పండ్లు అమ్మే ఇంకొకాయన్ని చూశాను. రవీంద్రభారతిలో కీబోర్డు ప్లెయర్ ను తీశాను. ఇట్లా చాలామందిని.

అన్నీ వ్యాపకాలే. ఒకరి తర్వాత ఒకరిని. కనిపించినప్పుడల్లా ఒక వెలుగును నీడలో. ఒక నీడను వెలుగులో…
అంతదాకా తెలియనివి తెలిసి ఆశ్చర్యంతో చూసి చిత్రీకరించడం అలవాటు చేసుకున్నాను.

చూడగా చూడగా చూస్తే, అదొక సిరీస్. జీవితపు ఆసరా.
నిర్వ్యాపకంగా ఉన్నప్పుడు ఎప్పుడైనా చూడాలనుకుంటే మా ఇంటికి రండి.

చూడటం అన్న మౌలిక విషయం గురించి లోతైన చింతన నాది.
వారినుంచి తప్పించుకు పోవడమేనా పరిష్కారం అన్న బాధ నుంచే ఇదంతా?
కాదనే ఈ దృశ్యాదృశ్యం.

+++

నిజానికి ఛాయాచిత్ర లేఖనంలో ఒక కన్ను మూసి మరో కన్ను తెరిచి దృశ్యబద్దం చేయడమే సిసలైన కళ.
చూడగా చూడగా దృష్టి నిశితం అవుతుంటుంది. లోకమంతా కన్ను మూయగానే అంతర్లోకాలు తెరుచుకుంటయి. ద్వారాలను కాసేపైనా మూయగానే విశాలంగా తెరుచుకుంటుంది వాన. ఈదురుగాలి. విషాదం. అలాగే ఆనందమూనూ.

కళ్లు ఆర్పకుండా చూడటంలో కాసేపైనా అలా దృక్పథాన్ని పట్టుకుని ఈదులాడినప్పుడే జీవన నావ గురించిన అలుపు సొలుపు లేదంటా విశ్రాంతి అవిశ్రాంతి కాదంటే చేతనం అచేతనం…ఇవన్నీ తెలిసి వస్తయి.
అప్పటిదాకా అవగాహనకు రానివెన్నో కానవస్తూ ఉంటయి. మరింత విస్తృతంగా లోవెలుపలా కనెక్ట్ అయి నిదానంగా అవలోకనంలోకి వస్తూ ఉంటయి.

మనోఫలకంపై పడే చిత్రలేఖనంలో కెమెరా ఉండకపోవచ్చు. కానీ, నేత్రాలున్నయి కదా మనకు.
వాటిలోంచి ఒక జత మనవైన ఒక జత గురించి ఒకమాట.

నిజానికి ఒక కన్ను మూసి, మరొక కన్ను తెరిచి కెమెరా గుండా చూస్తున్నప్పుడు ఆ జతలో ఒకటి పనిచేయడం మరొకటి పనిచేయక పోవడం ఏమీ లేదు. తెరవడం ఒక పని, మూయడం ఒక పని. అలా రెండూ పనిలోనే ఉండగా మరొక కన్నూ ఉంటుంది.
అదే వ్యూ ఫైండర్. దానితో కలిసి చూపును సవరించుకుంటేనే అవతలినుంచి ఇవతలికి ఒక ప్రసరణ. తెలిసీ తెలియక లోన ఏర్పడిన గ్రహణాలన్నీ తొలిగే ఒకానొక జీవస్పర్శ. అదే చిత్రణం. కెమెరా ఉన్నా లేకపోయినా, కళ్లుంటే చాలు. ఆ మాటకంటే చూపుంటే చాలు దర్శనం అవుతుంది.

ఇక్కడా అంతే.
వెలుగునీడల్లో ఉన్న ఆమెను చూడండి.
ఒక వైపు ఆమెను చూస్తే తెరిచి ఉన్న జీవితం. మరొక పక్క చూస్తే తెలియని జీవితం.
కానీ, ఈ పక్కే తన బిడ్డ తల్లి ఆసరాతో తన అమాయకపు కుతూహలపు కళ్లతో ప్రపంచాన్ని చూస్తు ఉండటం నిజంగా ఒక ఆసరా.
తల్లికే.

అవును. నా వరకు నాకు ఒక మనిషి తన పాలిటి జీవన సాహచర్యంతోనో లేదా రక్త సంబంధం తాలూకు కన్నపేగుతోనో లోకాన్ని పరిశీలిస్తరని!
ఆ లెక్కన ఆమె తెరిచిన కన్ను, మూత కన్నూ, బిడ్డ తాలూకు వ్యూ ఫైండరూ కలిసి ఆమె ఎంత చూపరో కదా, జీవితానికి అనిపించి ఒక చెప్పనలవి కాని ఆత్మవిశ్వాసం.

నిజానికి ఈమె కూడా అంతే. ఒక విశ్వాసం. ఒక ధీమా.
అసలైతే తాను భాగ్యవంతురాలు.

ఒక వైపు మెరుస్తున్న ముక్కెర చూడాలి. మెరుపంటే అదే కాదు, ఇటువైపు కూడా ఉంది. అది సూర్యరశ్మి.
అదంతా కూడా ఆమె మొహంపైన.

అదీ వెలుగునీడల రహస్యం.
తానూ పూర్తిగా వెలుతురులోనే ఉందన్న ఆత్మవిశ్వాసం తాలూకు అవగాహన.

సూర్యోదయంతో పనికి బయలుదేరి సూర్యాస్తమయానికి ఇంటికి చేరడంలో ఆమె కన్నుపైనే ఆధారపడి లేదు.
సూర్యుడినీ కళ్లు చేసుకుంది. ఆ సంగతి తెలిస్తే కలిగే విశ్వాసం మహత్తరమైంది.

+++

నాకా అదృష్టం కలిగించే మహిళ తాను.
తానే కాదు, ఎందరో మహానుభావులు…విధి వక్రించి జీవితంలో గాయపడి ఎందరెందరో మనకు కనిపిస్తూనే ఉంటరు.
వారిని చూసి తప్పుకోకుండా అలాగే నిలిస్తే వారు నిజంగా అపూర్వంగా కనిపిస్తరు. అనివార్య  జీవన ప్రస్థానంలో వారు తమకున్నదాంతో అలాగే లేనిదాంతో జీవిస్తూ మెరిసిపోతూ ఉంటరు.
మనకు అంతుపట్టని లోపాలతోనే వాళ్లు జీవితాన్ని అలవోకగా జీవిస్తూ సామాన్యశాస్త్రాన్ని అర్థవంతం చేస్తూ అగుపిస్తరు.

అనిపిస్తుంది, కాసేపు మన కంటికి పని చెబుతేనే లోకం రహస్యంగా తన అపరిమిత రహస్యాలను మన పరిమితులను చెదరగొడుతూ చూపిస్తుందే!
మరి తన కంటిని సంపూర్ణంగా వాడుకునే ఇలాంటి నేత్రధారులను గనుక పదే పదే చూస్తే మనమెంతగా కళ్లు తెరుచుకుంటామని!
ఎవరు సంపూర్ణం, మరెవరు అసంపూర్ణం అని తెలిసిపోతుంటే కళ్లు తెరుచుకోవూ!

అదే ఆశ్చర్యం నాకు. ఆ ఆశ్చర్యంనుంచే తనను పలుసార్లు చూస్తూ ఉంటాను. ఒకసారి నేరుగా కన్ను కన్నూ కలిపితే చిర్నవ్వింది. ఫొటోలు తీస్తుంటే నా శ్రద్ధకు ఆమె సహకరించింది. ఆ సమయంలో బిడ్డ ధిలాసాగా చంకలో ఒదిగి ఉన్నది.

తనలో ఏమాత్రం తడబాటు లేదు. ఇటు నా వైపు నుంచి. ఒక శాంతి.
ఆమెలో మరే మాత్రం న్యూనతా లేదు. ఇరువైపులా అదే అయింది. దాంతో ఒక ఆనందం.
అంతకుమించి ఒక హృదయపూర్వకమైన ఆలింగనం. దాంతో వైకల్యం అన్నమాట దేవుడెరుగు. ఒక చిద్విలాసంగా ఒక తీయటి పండును పంచుకున్నట్టు శుభ్రమైన ఆనందం. కల్మషం లేని ఆ చిరునవ్వు చూడండి. కళ్లు నవ్వినట్టు.

అనుకుంటాం గానీ, ఆ బిడ్డ కనులూ పనిచేస్తున్నయి.
అదొక గమ్మత్తు. అదొక తన్మయత్వం.

చిత్రమేమిటంటే, చంకలో ఉన్న బిడ్డకు ఊహ లేదు. కానీ, ఉనికి తెలుసు.
అదీ నిజంగానే ఒక చూపు. అందుకే ఈ చిత్రం చిత్రమే.

+++

మనం చూడగా చూడగా అన్నీకనపడుతూ ఉంటయి.
అందుకే అభ్యర్థన. దయుంచి మనుషులను తప్పించుకోవద్దు. వైకల్యం పేరిట వికల మనస్కులు కానేవద్దు. వాళ్లు మీరనుకున్నది కాదు. వాళ్లు జీవించిందే జీవితం. అదెట్లో తెలుసుకునేందుకే మన కళ్లు. రెండు చాలకపోతే ఒక కన్ను మూసుకుని చూద్దాం.
అదే కళ. జీవకళను చూపించే కళ.

నేరుగా చూడండి.
ఒక రకంగా ఇదీ సాహిత్య పఠనమే.
మానవేతిహాసాన్ని చదవడానికి చూపూ అవసరం అని చెప్పే సాహిత్య అవలోకనం, ఛాయాచిత్ర లేఖనం.

~  కందుకూరి రమేష్ బాబు

మన దిష్టి తగులుతుందిగానీ చూడగలిగితే ఎన్ని అందాలో…

నిజమే కాబోలు. కానీ ఎంతమందికా అదృష్టం.

కృతజ్ఞతలు,

ఎంత నిండుదనం.
ప్రేమా, శాంతీ.
తపస్సూ!

+++

విశేషం ఏమిటంటే, దైవ సన్నిధిలో కనిపించినంత నిండుగ మనుషులు మరెప్పుడూ ఇట్లా కనిపించరు!
సకలాంగులూ వికలాంగులూ అని కాదు, ఎవరైనా సరే, దేవుడి ముందు దీపమై వెలుగుతారు.
దీపం కింది చీకటి గురించిన బెంగ లేదు. దాన్ని ఆ భగవంతుడు చూసుకుంటాడనే ఈ ముద్ర.
నిమగ్నత. లీనం. కదలకుండా అట్లా ఆ కాసిన్ని క్షణాలు నిశ్చలమై నిలవడం.

మళ్లీ కదిలితే జీవితం. భక్తి ఆవిరైపోయి మళ్లీ మామూలే. మామూలు చిత్రమే.
అందుకే అనిపిస్తుంది, ఆరిపోని జీవితంలో రెండు చేతులారా ఆ భగవంతుడికి నమస్కరించడంలో ఒక ఆత్మశాంతి.

కానీ, ఒకటి మాత్రం నిజం.
ఆ దైవ సన్నిధిలో ఎవరైనా అసంపూర్ణమే.
బహుశా అందుకే ఆ నిండుదనం కావచ్చును!

+++

నిజానికి దైవ సన్నిధిలోనే కాదు, ఎవరైనా సరే, కళ్లు మూసుకుని తమలోకి తాము చూసుకునే ఏ చిత్రమైనా గమనించి చూడండి. అది ఆ మనిషి స్థాయిని పెంచినట్లే ఉంటుంది. ఒక అలౌకిక స్థితిని దర్శనం గావిస్తుంది. కారణం, లోపలికి చూసుకోవడమే! వెలుపలి నుంచి లోపలికి చేరుకోవడమే. తమ పరిమితిని దర్శించడమే. అందుకే కాబోలు, కళ్లు మూసుకోగా జీవితం విస్తరించి కనబడుతుంది,

ఇక్కడ విస్తరణ, వాకర్.

+++

అవును. వాకర్.
ఆ తల్లి మోకరిల్లడంలో భగవంతుడే కాదు, ఆ వాకర్ పక్కనున్నది. చూడండి.
మూడు కాళ్ల ముసలమ్మకు ఆ వాకరే నాలుగోకాలు. పంచభూతాల్లో కలిసేదాకా కన్నబిడ్డలు వెంటున్నా లేకున్నా ఇప్పుడు ఆ వాకరే తనకు ఆలంబన. గుడి దాటాకా దేవుడు.

ఆమె కళ్లు మూసుకుని దండం పెట్టుకుంటున్నప్పుడు ఆమె నుంచి ఆ వాకరే కంట పడుతున్నది.
ఆమె స్థితీ గతీని ఆవిష్కరిస్తున్నది.

తన పేదరికానికి చిహ్నం అది. అతుకులు వేసుకుని తన రైక కుట్టుకున్నట్టే ఆ వాకర్నీ ఆమె జాగ్రత్త చేసుకున్న తీరు ఒక మహిమ. జీవన లాలస. మానవ ప్రయత్నం.

ఉన్నదాన్ని తనతో పాటు ఉంచుకుని ఈ జీవన సమరాన్ని జయించేదాకా బహుశా అదే తన ఆధారం.
అందుకే కాబోలు, ఆమె ఎంత శ్రద్ధగా దాన్ని చూసుకుంటున్నదో చూడండి.

దాని కాళ్లు చూడండి.
ఆమె కాళ్లూ చూడండి.

ఒక జత ప్రాణాలనిపించవూ అవి!

సరిగా లేవు. అయినా సరి చేసుకున్న తీరు చూడండి.
ఆ ప్లాస్టర్ అతికింపులూ…ఆ సుతిల్ తాడు ప్రయత్నం,
అంతా ఒక శక్తిమేరా ప్రయత్నం.

ఒకప్పుటి ఆమె ధారుడ్యానికి చిహ్నంగా ఉన్న తన చేతులు…
వాకర్ చేతులూ, బాహువులూ చూడండి. అతుకులు పడ్డవన్న భయం లేదు.
ఆమె జాగ్రత్తగా ఉందని చెప్పే ఆ చిన్న చిన్న రిపేర్లనూ చూస్తుంటే మానవ ప్రయత్నం ముందు ఆ దేవుడు చిన్నబోడూ…
లేదూ హమ్మయ్య…తన ప్రయత్నం అక్కర్లేదని ఆనందించడూ!

నిజమే కాబోలు.
భగవంతుడి సన్నిధిలో ఆమె కళ్లు మూసుకుని ఉన్న ఆ దృశ్యం… అనివార్యంగా తనకు రక్షణగా నిలిచిన ఆ వాకర్ తో కలిసి ఒక అపూర్వ సన్నివేశాన్ని వ్యక్తం చేస్తున్నది.

చూడటం కాదు, దర్శించడం. కనిపించేది ఒక్కటి కాదు, రెండు.

మైండ్ అని అనడమే గానీ అది హృదయం.
ఈ జగద్ధాత్రిలో వికసించే హృదయరాగం. అదే ప్రార్థన.

ఈ చిత్రం అటువంటిదే అని మనవి చేస్తూ మొదలు….

+++

ఆ రోజు హైదరాబాద్ లోని సుందరయ్య విజ్ఞాన కేంద్రం దాటానో లేదో ఆ మూల మలుపులో గుడెసెల వద్ద ఆగక తప్పలేదు. వరుసగా ఉన్న గుడిసెల్లో ఒకానొక గుడిసె ముందుకు రాగానే కళ్లు అతడిపై వాలాయి. ఒక సషుప్తిలో ఉన్నటువంటి అనుభవం వైపు ఏకాగ్రం అయ్యాయి. చప్పున కెమెరా తెరిచి ఒక కన్ను మూసి ఈ ఛాయను ఒడిసి పట్టుకున్నాక ధన్యుణ్నయ్యాను.

గుడిసె అంటే ఒక గుడి.
ఈ హృది నివాసం గనుక అది గుడి.

కాషాయం కాదు, చల్లగా ఉండేందుకా అన్నట్టు దళిత జీవితపు సుఖమయ ఆరాటానికి ప్రతీకా అన్నట్టు ఆ నీలం రంగు వరక్కాయితాలు పరిచిన గుడిసె…దాని ముందు… నీలం రంగు షర్టే వేసుకున్న ఆ మనిషి…
తాను తలపై అట్లా చేయించుకుని ఎంతసేపైందో!

క్షణాలు దొర్లుతున్నా కదలక మెదలక అట్లా నిశ్భబ్దంగా…

చూడగానే ఆగిపోయాను. దగ్గరకు సమీపించాను. ముందొక ఫొటో తీసుకుందాం అనుకున్నాను.
కానీ, ఆ ఒక్క ఫొటో తీసుకుని చూసుకుంటే, ఇక ఇంకా వద్దనే అనిపించింది.
అది చక్కగా రావడంతో సంతషించి ఇక వెనుదిరిగాను.

వెనుదిరుగుతుంటే మళ్లీ ఒక భావం. వీళ్లను ఎవరైనా ఇట్లా చూస్తున్నారా?
పదులు, వందలు, వేలు, లక్షల మంది ఇట్లా ఇంత హాయిగా, ఇంత నిర్భయంగా, ఇంత స్తైర్యంతో ఇట్లా ఉండగా లక్షలు, వేలు, వందలు, ఒక్కరు…అవును, ఒక్కరైనా ఇట్లా ఉండగా చూస్తున్నారా? అనిపించిందొక క్షణం.
తక్షణం ప్రార్థన అనుకున్నాను.

అందరికీ లభించే అదృష్టం కాదిది! అనిపించింది.
జనసామాన్యంలోని దారిద్ర్యాన్ని, ఎదురీతను మాత్రమే చూసే సమస్త లోకంపై ఒక చిన్న మందహాసం.
ఆ వెంటనే నన్ను నేను తమాయించుకుని వెనుదిరిగాను.

వెనుదిరిగినా అతడే. ఎన్నోసార్లు చూసుకున్నాను.
పదే పదే ఈ చిత్రాన్ని చూస్తుంటే ఎంత బాగుంటుంది!

అది ఎండాకాలమే. కానీ, తన ముందర నీళ్ల చెంబు.
స్టీలుదే!  కానీ, దాహం తీర్చుకోవడం ఎంత ముఖ్యమో, మంచినీళ్ల ఆనవాలు చెప్పే ఆ ఒక్క చెంబు మొత్తం కంపోజిషన్ ను హాయిగా మలిచిందనిపించింది. నిజానికి ఆ నీలం రంగు వరకు చినిగింది. రంధ్రం ఉన్నది. కానీ, అది చేసిన గాయాన్ని ఈ చెంబు తీర్చిందనే అనిపించింది.

ఇక తన కింద ఆ చెద్దరు. తల గడపలా ఆ ఎర్రెర్రని చెద్దరు.
రంగుల సమ్మేళనం చూడవస్తే కిందికే పోవాలి. అధో జగత్తు సహోదరుల వద్దే నేర్చుకోవాలి.
ఏం జీవన సమ్మేళనం అని ఆచ్చెరువొందవలసిందే!

అప్పుడు ఉదయం ఏడెనిమిది అవుతున్నది. తాను అప్పటికే నిద్రలేచి చాలా సమయం అయిందేమో. మల్లొక కనుకు తీస్తూ ఉన్నాడేమో…లేదా… ఏదో ఆలోచించి స్థిమిత పడ్డాడేమో!

ఏమైనా ఒక శాంతి.
లోవెలుపలా ప్రశాంతి.

తన ముందర ఒక ఎండ పొడ తాలూకు చిన్న వెలుతురు క్రీడ, నీడ…
అదొక కాంతి. చీకటి లేదని చెప్పే చిరుదీపమూ…

అనుకుంటాం గానీ, పేదవాళ్లు చీకూ చింతా లేకుండా ఉంటారని!
ఉంటారు. అయితే, ఒక చిత్రమైన విషయం…భగవంతుడు మనకొక ముఖాన్ని ఇస్తాడు. కానీ, దాన్ని వికృతం చేసుకోకుండా నిద్రపోం కదా మనం! కానీ, నిరుపేదలు అలా కాదు. వాళ్లకు ఆర్థిక సామర్థ్యం అంతగా ఉండదన్న మాటేగానీ, మిగతా వాటన్నిటిలో వాళ్లు ధనవంతులు. భాగ్యవంతులు….
అందుకే వాళ్ల ముఖాల్లో కృతకం ఉండదు., నైర్మల్యం తప్ప!
భీతి ఉండదు, స్థిమితం తప్ప!
చిత్రమే.కానీ వాస్తవం.

అధికారం, హోదా వాళ్లకు బహు తక్కువ. అందువల్ల కూడా వాళ్లు అదృష్టవంతులు.
అందువల్లే వాళ్ల సహజ ప్రవృత్తి ఇట్లాగే నిరాడంబరంగా, నిఖార్సంగా ఉంటుంది.

తలపై చేయించుకున్న విధానమే చూడగలరు.
ఒక చేయిని ఆలంబన చేసుకుంటే మరో చేయిని అభిమానం చేసుకున్న విధానం…
చూడగలిగితే మనిషంత మహత్తరమైన జీవగ్రంథం ఇంకేదైనా ఉంటుందా, చదవడానికైనా!
అందుకే వాళ్ల చిత్రాలు సజీవగ్రంథాలు. ప్రపంచ సాహిత్యంలో ఎల్లవేళలా చదవతగ్గవే!
కాలదోషం పట్టని జీవధాతువులే.

ఇంతకీ ఆయన ఏం మాట్లాడారూ అంటే ఇదే…
ఈ చిత్రంలోని ఒక పిల్లవాడి ఏడుపు ఉన్నది చూశారూ…దాని గురించే మాట్లాడారాయన.
కారులో ఆ సమావేశానికి వెళ్లేముందు, ‘మీరు ఫొటోగ్రఫీ ప్లాన్ చేసుకుంటారా?’ అని అడిగితే ఆయన నవ్వారు.
నా అజ్ఞానానికి సమాధానం అన్నట్టు ఆయన తన ప్రసంగాన్ని ఇలా అందుకున్నారు…

‘అర్థం కాలేదా? అయితే వినండి.’

‘మీరెప్పుడైనా పిల్లల్ని గమనించారా?’
‘ఫలానా దాని కో్సం మారాం చేసే పిల్లల్ని గమనించి చూశారా?’ అని గుచ్చి గుచ్చి అడిగారాయన.

పిల్లలంతా మ్రాన్పడి పోయారు.

మళ్లీ చెప్పసాగాడాయన.  ‘తల్లిని ఆకర్శించేందుకు పిల్లవాడు చాలా చేస్తాడు.  కావాలనుకున్నది తల్లి ఇవ్వకపోతే ఏడ్చి గోల చేస్తాడు. ముందుగా ప్రేమగా చెబుతాడు. గోముగా అడుగుతాడు. తర్వాత అలుగుతాడు. అదీ అయ్యాక అరిచి గీపెడతాడు. కాళ్లను తాటిస్తూ కింద పడి పొర్లుతాడు. తలుపులు దబదబా బాదుతూ తన అసహనాన్ని ప్రదర్శిస్తాడు.
అవసరమైతే కొరికినా కొరుకుతాడు. ఒకటని కాదు, అన్ని ప్రయత్నాలూ చేస్తాడు. ఒక్కమాటలో ‘విశ్వ ప్రయత్నం’ చేస్తాడు.’

‘అది తప్పా ఒప్పా అని కూడా లేదు. మంకుపట్టు పడతాడు. ఏదో రీతిలో తల్లిని సాధించి సమకూర్చుకుంటాడు. మరి, ఒక మంచి ఫొటో తీయడానికి మీరేం చేస్తున్నారు?’

’ఎప్పుడైనా ఆకలయిందీ అని తల్లిని అడిగినట్లు ‘ఇది కావాలి’ అని ప్రకృతి మాత ముందు మనవి చేసుకున్నారా? చేతులు జోడించి ప్రార్థించారా? దయ చూపమని అభ్యర్థించారా? మరేం చేస్తున్నారు?’

’ఒక ఫొటో చక్కగా రావాలంటే మీరు పిల్లవాడికి మల్లే ఆ ప్రకృతి మాతను శరణు వేడవలసిందే!  ఓపిగ్గా వేచి ఉండి కాదంటే దయతలచూమా అని వేడుకోవలసిందే. లేదంటే వెంటపడి వేధించి సాధించుకోవాల్సిందే!  పిల్లలంటే అది!’

+++

’మీరు పిల్లల్లేనా అని అందుకే అడగుతున్నాను.
అమాయకంగా అధికారికంగా ముందూ వెనుకలతో నిమిత్తం లేకుండా తక్షణం, అప్పటికప్పుడు ఏదైనా సాధించుకోవాలంటే తప్పదు…నానా యాతన పడాలి. పిల్లవాడు ఒక తల్లిని ఒప్పించి ఆ క్షణాన సాధించుకున్నట్టు మీరూ సాధించుకోవలసిందే! మీరూ మారాం చేయవలసిందే. మహత్తరమైనజీవిత రహస్యాలు బోధపర్చమని ఆ కళామతల్లిని ప్రాధేయ పడవలసిందే!’

కరాతాళ ధ్వనులు.

రఘురాయ్ ప్రసంగం ఇలా ముగిసేసరికి విద్యార్థినీ విద్యార్థులు, ప్రొఫెసర్లూ, చుట్టూ చేరిన ఇతర ఉద్యోగులు చప్పట్లతో తమ హర్షాతిరేఖాన్ని వ్యక్తం చేస్తున్నారు.కొద్దిమంది కళ్లళ్లోనైతే ఆనందమో దుఃఖమో తెలియని కన్నీళ్లు, ఆనంద బాష్పాలూ…

అంతా పిల్లలైన తరుణం అది. ‘గుర్తుగుంచుకోండి. మీ కోసం ఒక పాట పాడినట్లు కాసిన్ని మాటలు చెబుతున్నాను. ఎల్లవేళలా మీరు ఆ పిల్లవాడితో ఉండండి. ఆ పసిప్రాయపు జీవితంలోనే సృజనాత్మకత దాగి ఉన్నదని గ్రహించండి.
బుడిబుడి నడకలు పోయే పసిపిల్లవాడిలా ఎవరు తోడున్నా లేకున్నా నడుస్తూనే ఉండండి. పడ్డారా? ఫర్వాలేదు. మళ్లీ పిల్లవాడిలా లేచి నడిచేందుకు ప్రయత్నించండి. పడుతూ లేస్తూ మున్ముందుకే పొండి. ఆ పిల్లల మాదిరే delightful mistakes చేస్తూనే వెళ్లండి. ఏమీ కాదు.’

‘జీవితం కరుణించాలంటే పిల్లలే దిక్కు.
ప్రకృతి మాత ముందు ఏడ్చే పిల్లలే ధన్యులు.’

‘మరి ప్రియమైన విద్యార్థినీ విద్యార్థుల్లారా…పిల్లలు కండి.
all the best…’

+++

– ఇదీ రఘురాయ్ గారి ఉపన్యాసం. బాల్యాన్ని నిద్రలేపే గురుబోధ.

ఏడాదిన్నర దాటింది. పుస్తకం కోసం తనతో సంభాషిస్తున్న రోజులవి. ఎందుకో ఏమో…ఒకరోజు హఠాత్తుగా ఫోన్  చేసి, ‘వచ్చేవారం ఢిల్లీ రాగలవా?’ అని అడిగారాయన. ’తప్పకుండా’ అని వెళితే, విశ్వవిద్యాలయానికి తీసుకెళ్లారు. కారులో వెళుతూ వెళుతూ సంభాషణలో ‘మీరు ఫొటోలు తీసేముందు ఏమైనా ప్లాన్ చేసుకుంటారా?’ అని అడిగితే నవ్వి, నా ప్రశ్నకు సమాధానం అంటూ సభాముఖంగా పై విషయమంతా ’పాడి’ వివరించారు.

నిజమే! ఆయన ఏదీ ప్లాన్ చేసుకోరు.
ఎందుకూ అంటే ఆయన నిజమైన బాలుడు! తనని ప్రకృతే కరుణిస్తుంది!!

ఈ పాఠం విన్నవాడిని కనుక మా వీధిలో ఏడుస్తున్న ఈ పిల్లవాడిని చూడగానే రఘురాయ్ కనిపించారు.
చప్పున చిత్రించాను. అంతే!

~ కందుకూరి రమేష్ బాబు

కాళ్లు రెండూ చాపుకుని నిద్రించే జాగా కూడా లేని ఆ మహిళ.. ఆ పట్టపగలు…ఇంత తిన్నాక…అట్లే…ఆ ఎండ వడలోనే కాసేపు కునుకు తీయడానికని అట్లా వొరిగి ఉంటుంది! కానీ, ఎంత మంచిగున్నది. ఆ స్థితి గురించి ఈ చిత్రమే మాట్లాడుతుంటే ఎంత బాగున్నది!

మొదట్లో ఆయా మనుషుల జీవన స్థితిగతులను – వాళ్లు నిలుచున్న చోటు, కూర్చున్న చోటు, లేదా ఇలా విశ్రమించిన చోటును బట్టి తెలియజెప్ప వచ్చని అనుకున్నాను. కానీ, నగరంలోని అనేక బస్తీలను చుడుతూ ఫోటోగ్రఫి చేస్తూ ఉండగా, ఒక్కో చిత్రాన్ని నాకు నేనే చూసుకుంటూ ఉండగా మరెన్నో రహస్యాలు తెలుస్తున్నవి- ఈ చిత్రంలో మాదిరే!  అవును, వాలిన ఈగ -మనుషుల సమస్థ దుస్థితిని చెప్పకనే చెబుతుందని తెలిసి వస్తున్నది.

ఇదొక అనుభవ పాఠం. అవును. ఇదే మొదటి పాఠం కాదు, అంతకు ముందు ఢిల్లీలో చిత్రించిన ఒక ఫోటో ఈ సంగతిని మొదటిసారి తెలియజెప్పింది. అప్పుడు ఒక మగాయన  చిత్రం తీశాను. అతడొక వర్కర్….చిరునవ్వుతో నా కెమెరా వైపు చూస్తూ ఉంటాడు. తనకూ నాకూ మధ్య ఒక పల్చని ఇనుప స్తంభం ఉంటుంది. దానిపై వాలిన ఒక ఈగ ఆ చిత్రంలో కనబడతుంది. ఆ ఈగ ఔట్ ఫోకస్ లో ఉండగా అతడి చిరునవ్వు మాత్రం క్లియర్ గా కానవస్తూ ఉండగా ఆ చిత్రాన్ని క్లిక్  చేశాను. అందులో నేను తెలియకుండానే చెప్పిందేమిటంటే, అది ఎవరైనా కావచ్చును, ఎక్కడైనా కావచ్చును, వాళ్ల స్థితిగతులు ఎంత దుర్భరంగానైనా ఉండనీయండి. కానీ, పెదవులపై దరహాసం మాత్రం చెక్కు చెదరదు.  అదట్లే ఉంటుంది. ఎన్ని కష్టాలు ఎదురైనా ఆ చిరునవ్వు ఆరిపోక పోగా జీవన తాత్వికతను అర్థం చేసుకున్న అనుభవంతో, ఆ చిరునవ్వు మరింత హృద్యంగా మనల్ని హత్తుకుంటుంది. మన సంపద్వంతమైన జీవితాన్ని ఆ చిరునవ్వు కసిగా కాటువేస్తుంది. ఉదాహరణకు ఈ చిత్రమే చూడండి.

అదమరచిన ఆ యువతి, పెదాలపై వేలుంచుకుని విస్మయపోతూనే నిద్రించడం. ఆ కళ్లు, కనురెప్పలు, నుదుటిపై పచ్చబొట్టు, చేతికి ఏదో కట్టుకున్న విశ్వాసం…అట్లే తన ఒంటిపైన రంగుల చీర, డిజైన్… అంతా కూడా ఆ స్త్రీ తాలూకు సౌందర్యాభిలాష, సఖమయ జీవన లాలస, వదనంలో ఒకవైపు తొణికే ఉల్లాసం అదే సమయాన రవంత విచారం. చిన్న భయవిహ్వలత…ఏదో తెలియని భీతి.

పదే పదే ఆమె మొహాన్ని చూడండి. అది వాతావరణం వల్ల కావచ్చు, అక్కడి తక్షణ పరిసరాల వల్ల కావచ్చు, లేదా దశాబ్దాల తన ఉనికి వల్లా ఏర్పడిన అసంబద్ధ స్థితి వల్లా కావచ్చును, కాసింత అభేదం. అస్తిత్వ ఘర్షణ…బయట  రోడ్డుమీద జీవిస్తున్న యువతి తాలూకు జీవన నిర్వేదం…అంతా కూడా ఆ చిన్న బండిలోనే..ముడుచుకున్న దేహంలోనే…మూసుకున్న కళ్లతోనే అంతా చెప్పడం…

నిజమే, తప్పదు మరి. ఎందరో ఉన్నారు. వీరిలో కొందరు కాలిబాట మీద బతుకుతారు. మరికొందరు వీధిలొ కాసింత జాగాలో ఎలాగోలా తల దాచుకుని జీవిస్తారు. ఇల్లూ వాకిలీ లేకుండానే ఎంతో మంది పట్టణంలో ఇట్లా జీవించే వాళ్లున్నరు. రేషను కార్డు, ఆధారు కార్డుల అవసరాలూ వీళ్లకు ఉంటాయి. కానీ, అంతకన్నా అవసరమైనది ఒక భద్రత. తల దాచుకునేందుకు ఇల్లు. అది లేనప్పుడు ఎక్కడో ఒక చోట ఎంత మైమరపించే నిద్రే అయినా కొద్దిగా కలవరాన్ని, అపశృతిని పలకనే పలుకుతుంది.అదే బహుశా ఆమెలో నేరుగా కానరాని అశాంతినీ ఆవిష్కరిస్తున్నది. అందుకు ప్రబల సాక్షం – ఈగ.

మీరూ ఒప్పుకుంటారనే అనుకుంటాను. లేదంటే ఇంకాసేపు చూడండి…ఇంకొన్ని క్షణాల్లో…ఇంకాసేపు చూస్తే, ఆ మహిళ చేతుల్తో ఆ ఈగను చప్పున కొట్టి మళ్లీ నిద్రలోకి జారుకుంటుంది. కానీ, ఈగ మళ్లీ ప్రత్యక్షమవుతుంది.

అదే సిసలైన వాస్తవం. ఈ చిత్రం.

‘వెన్నుపూస’ కనిపిస్తున్న ఈ ముసలమ్మ ఫొటో నావరకు నాకు అలాంటి జలదరింపే.
ఉదయం లేవగానే నా పాదాలకు నేను నమస్కరించుకున్నాననే కవి సమయం వంటిదే!
ఒక ప్రాతఃస్మరణీయ అస్తిత్వం.

చివరాఖరికి ఎవరి చిత్రమైనా ఇదే.
అనాధగా ఉన్న స్థితిని చెప్పే ఈ ఫొటో, అదే సమయంలో-తానే కాదు, ఎవరికి వారు ఆత్మస్థైర్యంతో నిలబడతారనీ చెబుతుంది. చెప్పక తప్పక చూపడం. అంతే!

+++

ఎందుకనో తిరిగి తిరిగి ఈ చిత్రం వద్దకే వచ్చి నా చూపు ఆగిపోతుంది.
మన బుగ్గలని తన గరుకు చేతులతో తడిమిన ముసలమ్మలు ఒకరొకరుగా గుర్తుకు వస్తారు, చూస్తూ ఉంటే.

అంతెందుకు చూస్తూ ఉంటే, మా ఇంట్లో మా తాతమ్మ రమణమ్మ యాదికొచ్చి ఆమె దేవుడి అర్ర తలుపు తెరుచుకుంటుంది. లేదంటే తన పాన్ దాన్ తెరుచుకుంటుంది, ఆ వెన్నుపామును కన్ను తడుముతుంటే!
చూడగా చూడగా ఆ రయిక, ఎర్రెర్రని చీర. వయసు పెరుగుతుంటే మెలమెల్లగా బాబ్డీ హెయిర్ అయిన జుట్టు…అట్లట్ల మనుషులు తప్పుకుని, గొడ్డో గోదో…పశుపక్ష్యాదులో రక్షణగా లేదంటే జీవస్పర్శగా మారిన వైనం తెలిసి వస్తంది. లోపలి చీకట్లని చీల్చే ఒక బైరాగి తత్వాన్ని ఆలపిస్తుంది.

+++

అట్లా చూస్తూ ఉంటే, తెలిసిన ముసలివాళ్లు, వాళ్ల జీవన వ్యాపకాలన్నీ కళ్లముందు తారాడి, వాళ్ల దగ్గరి తంబాకు వాసనో, పాన్ వాసనో…ఇంకేవో ముసురుకున్న జ్ఞాపకాలై మెదిలే ఏదో పచ్చటి జీవధాతువు స్పర్శ….
మనిషిని పొయ్యిమీంచి పెనంపైకి చేర్చినట్లాంటి ఒక చిత్రమైన కల్పన…
నేను తీసిన చిత్రమే ఒక అధివాస్తవిక చిత్రంగా మారిపోతుంది చిత్రంగా,.

చాలాసార్లు మనిషి ఉండడు. తప్పుకుంటాడు, ఏదో కారణంగా.
కానీ, ఒక వెన్నుపామైతే ఉంటుంది, బతికినంత కాలం, ఎవరికైనా, జీవచ్ఛవంగా బతికినప్పటికీ!
దానిపై చూపు నిలపడం అన్నది నా చేతుల్లో లేదు. నా ప్రణాళికలో లేదు. కానీ ఇదెలా వచ్చింది?
అదే చిత్రం.

ఒక స్థితీ గతీ ఆవిష్కరిస్తూ, ఎలాగో ఎలా తెలియదు. కానీ, హఠాత్తుగా ఒక దృశ్యం నా చేతుల్లో అలా బందీ అయి నన్ను విడుదల చేస్తుంది, గతంలోకి! తద్వారా నాతో మీరు, మీతో నేను. మనందరం ఒక చిత్రం వద్ద ఆగి ‘ఓ హెన్రీ’ కథలోలా ‘ఆఖరి ఆకు’ను చిత్రించాలేమో ఇలా. ఈ ముసలమ్మలు దీనంగా చావకుండా.

+++

నిజానికి, ఎలా బయలుదేరుతాం? చిన్నప్పుడు కాదు, పెద్దయ్యాక. చాలా మామూలుగా బయటకు బయలు దేరుతాం. మనసులో ఎన్నో తిరుగుతాయి. ఆయా పనుల గురించి, ఎటునుంచి ఎటు వెళ్లి ఆ పనుల్ని చక్కబెట్టుకోవాలో కల్పించుకుంటూ బయలుదేరుతాం. అలాగే పనిచేసే చోటుకు వెళ్లాక అక్కడ కూచుని ఏం పనులు చక్కబెట్టుకోవాలో కూడా సోంచాయించుకుంటం. దానికి తగ్గట్టు బయట ఎవర్ని కలవాలో ముందుగానే కలుసుకుంటూ వెళతాం. అయితే, ఇదంతా ఇంట్లోంచి వెళ్లడానికి ముందు మనసులో చేసుకునే గునాయింపు. కానీ, అడుగు బయట పెట్టగానే లోకంలో అప్పటిదాకా మనమెంత మాత్రం ఊహించనివి మనకు కానవస్తాయి.

అంతా మంద. గుంపు. అందులో ‘కాటగలవకుండా ఉండేందుకా’ అని ఇంట్లోనే కొన్ని అనుకుని బయలు దేరుతాం. కానీ ఏమవుతుంది? కొత్తవి కనబడతాయి. పాతవే సరికొత్తగా తారసపడతాయి. తెలియకుండానే అవి మళ్లీ పరిచయం అవుతాయి. మెలమెల్లగా మరింత సన్నిహితం అవుతాయి. కొన్ని పరిచయాలు ఇంకాస్త దగ్గర అయి మనతో ఉంటాయి. కొన్నేమో అలా వచ్చి ఇలా వెళతాయి. కానీ, ఏదీ మనం ప్లాన్ చేసుకోం. నిజానికి మనం ప్లాన్ చేసుకున్నవి సఫలమయ్యాయో, విఫలమయ్యాయా విచారించుకుంటే నూటికి తొంభై లేదంటే యాభైశాతం ఫెయిల్ అవుతాయి. మొత్తంగా ప్లానింగ్ వృథాయే అవుతుంది. కానీ, అంగీకరించం. వేరే కొత్తవేవో ముందుకు వచ్చి పడతాయి. వాటితో ఆ క్షణాలు, ఘడియలు సరికొత్త గంతులేసుకుంటూ అట్లా దొర్లిపోతాయి. కానీ ఆ కొత్తవాటిని సరిగ్గా చూసి, అభిమానంగా దర్శించుకుంటే ఎన్నో పాత విషయాలు. నా వరకు నాకు, అందులో ఈ వృద్ధతేజం కూడా ఉంటుంది.

సరిగ్గా చూస్తేగానీ తెలియదు. అప్పటిదాకా మన నాయినమ్మని మనం సరిగ్గా చూడం. మన తాతమ్మను మనం సరిగ్గా కానం. కానీ, బయట చూసింతర్వాత లోపలికి చూసుకోవడం పెరిగిందా అది మళ్లీ కొత్త జీవితానికి చిగుర్లు తొడుగుతుంది.
అందుకు దారిచూపేది కళే.

+++

నృత్యమా గానమా సంగీతమా సారస్వతమా ఛాయాచిత్రమా అని కాదు, ఏదో ఒక కళ.
జీవితం ఆవహించిన కళ.

కళ ఒక సూక్ష్మ దర్శిని.
ఇందులో చూడగా కలగలసి పోతున్న, కాటగలసి పోతున్న జీవనదృశ్యాలన్నీ వేరుపడతయి.
మళ్లీ నిర్ధిష్టమై మనల్ని మనకు అప్పజెప్పుతయి.

ఈగలు ముసిరిన కొట్టమే కాదు, అక్కడొక శునకమే కాదు, ఆవు మాత్రమే కాదు, వెనకాల మనిషి మాత్రమే కాదు, మన నాయినమ్మ కూడా కనబడుతుంది.
నాయినమ్మో తాతమ్మో ఆమె తనని తాను నిలదొక్కుకునే చేవను కోల్పోయినప్పటికీ, వొంగి నడుస్తున్నప్పటికీ- ఆమె వెన్నుపూస తళుక్కున మెరుస్తుంది, క్షణమాత్రమే!
ఆ క్షణం కెమెరాకు చిక్కడం ఎప్పుడు జరిగుతుందీ అంటే బయటకు వెళ్లినప్పుడు! ఇల్లు దాటి బయటకు వచ్చినప్పుడు! మనలో మనమే ఉండకుండా ఏమీ కాకుండా, ఊరికే ప్రయాణిస్తూ ఉండినప్పుడు. అదే కళ.

+++

మనకెన్నయినా పనులు ఉండనీ, పనిలో పనిగానైనా మనల్ని చకితుల్ని చేసే జీవన ధాతువుకోసం విరామంలో ఉండాలి. లక్ష్యం కన్నా గమ్యంలో, గమనంలో ఉండటమే కళ. అలా అనుకున్నప్పుడు, ఈ చిత్రం నా నిర్లక్ష్య అసంకల్పిత యానంలో ఒకానొక క్షణభంగుర రహస్యం. హైదరాబాద్ లోని లోయర్  టాంక్ బండ్ దిగువన ఉన్న మార్వాడీ గోశాల దగ్గర ఆఫీసు ఎగ్గొట్టి ఒక పూట ఉండిపోయినప్పటి చిత్రం ఇది. ఏవేవో మనసులో అనుకుని బయలుదేరి,  ఇక్కడి స్థల మహత్యానికి నేను బలహీనుడ్ని అయిపోయి, ఈ బలమైన శక్తివంతమైన జీవితాన్ని కనుగొన్నాను. అందుకు ధన్యుణ్ని.

-తొలుత కెమెరా ప్రపంచాన్ని చూపిన నాన్నకు, అటు తర్వాత జీవితంలో ఉండేందుకు అలక్ష్యంగా ఉండటమే మేలని నేర్పిన రఘురాయ్ గారికి, నా ‘వెన్నుతట్టిన’ ఇటువంటి ఎందరో తల్లులకూ వందనాలు, అభివందనాలు.

మొదటికి, మళ్లీ మళ్లీ జీవితాన్ని కనుగొనాలనే ఇదంతా.