గమనమే గమ్యం-19

-ఓల్గా 

~

ఆ సమావేశానికి శారద వెళ్ళింది. చర్చలో అందరినీ కడిగి పారేయాలని అనుకుంది. అటూ ఇటూ తేల్చుకోవాలనుకుంది. స్త్రీల  గురించీ, వారిని చూసే దృక్పథం గురించీ పార్టీలో ఒక తీర్మానం చేయించాలనుకుంది. ఆధునిక స్త్రీ గురించి నిర్వచించాలని పార్టీని డిమాండ్‌ చేయానుకుంది. కానీ సమావేశంలో ఈ అంశం గురించి చర్చ మొదలవుతూనే మొట్టమెదటి వాక్యంలోనే వెంకట్రావు శారద పెళ్ళి చేసుకోవాలని ప్రతిపాదించాడు.

‘పెళ్ళా? నేనా?’’ శారద అనుకోని ఈ దాడికి విస్తుపోయింది. వెంకట్రావుని మించి అక్కడున్న వారందరూ ఒక్క గొంతుతో శారద పెళ్ళి చేసుకోవాలని తీర్మానించారు.

అందరూ అదేమాట అంటుంటే – వాళ్ళందరికీ తెలిసిన విషయమే అయినా శారద తాను మూర్తిని ప్రేమించాననే విషయం చెప్పింది. ‘‘మేం పెళ్ళి చేసుకోమనేది కూడా మూర్తినే’’ అత్యుత్సాహంగా చెప్పారు.

‘‘మూర్తికి పెళ్ళయిందని తెలిసీ విూరీ మాట ఎలా అంటున్నారు?’’ శారదకంతా అయోమయంగా ఉంది.

‘‘ప్రేమించిన వాడిని పెళ్ళాడటం తప్పుకాదు.’’

‘‘విూ పెళ్ళికి మూర్తి భార్య అంగీకరించింది’’

‘‘మూర్తికి కూడా అభ్యంతరం లేదు.’’

ఒక్కొక్కరూ ఆనందంగా చెబుతుంటే శారద నోట మాట రాలేదు. అందరి ఉత్సాహమూ, మాటలూ  అణిగాక అన్నది.

‘‘నాకసలు  పెళ్ళి చేసుకునే ఉద్దేశం లేదు. మూర్తినే కాదు -ఎవరినీ’’

‘‘పెళ్ళి చేసుకోకుండా మహిళా ఉదమాన్ని నువ్వు నిర్మించలేవు. నిన్ను ఆదర్శంగా స్త్రీలు  తీసుకోవాలన్నా, నాయకురాలిగా అంగీకరించాలన్నా నువ్వు పెళ్ళి చేసుకోవాలి. పెళ్ళికాని ఒక స్త్రీ నాయకురాలిగా ఉండటంలో ఎన్నో చిక్కులున్నాయి. ఎన్నో సమస్యలొస్తాయి. పార్టీ, నువ్వు వివాహం చేసుకు తీరాలని నిర్ణయించింది’’. వెంకట్రావు ఇక ఆ మాటకు తిరుగులేదన్నట్లు చెప్పాడు.

‘‘వివాహమైన వాడితో పెళ్ళి ఎలా సాధ్యం?’’

‘‘సాధ్యమే – విూరిద్దరూ పరస్పర అంగీకారంతో భార్యా భర్తలుగా జీవించటాన్ని పార్టీ ఆమోదిస్తుంది. ఆ ప్రకారం పత్రాలు  రాసుకుని సంతకాలు  చేయటమే. సంప్రదాయ పద్ధతిలో మనం పోముగదా! దండలు  మార్చుకుని ఒప్పంద పత్రాల  మీద సంతకాలు పెడితే సరిపోతుంది.’’ బాపయ్య తేలికగా చెప్పేశాడు.

శారదకు కోపం వచ్చింది. బాధ కలిగింది.

‘‘పెళ్ళి నా వ్యక్తిగత విషయం పార్టీ ఎందుకు జోక్యం చేసుకోవాలి?’’

‘‘పార్టీ సభ్యుల  వ్యక్తిగత జీవితం కూడా పార్టీ నిర్దేశిస్తుంది. మన స్వీయ ప్రయోజనాల  కంటే పార్టీ ప్రయోజనాలే ముఖ్యం.’’

‘‘మేం నీకు ఇష్టం లేని మనిషిని కట్టబెట్టాలను కోవటం లేదు. నువ్వు ప్రేమించిన మనిషినే పెళ్ళాడమంటున్నాం.’’

‘‘ఎవరి ప్రేమకు కట్టుబడి అసలు  పెళ్ళే ఒద్దనుకున్నావో ఆ మనిషినే పెళ్ళాడమంటోంది పార్టీ.’’

‘‘పెళ్ళికాని స్త్రీని సమాజం అనుమానంగా చూస్తుంది. పార్టీ నాయకురాలైన నిన్నలా చూడటం మాకు అంటే పార్టీకి ఎలా ఉంటుందో ఆలోచించు’’ ఒక్కొక్కరూ మాట్లాడుతున్న ఆ మాటలు  శారదకు కంపరంగా ఉన్నాయి.

పెళ్ళికాని స్త్రీకి విలువ లేదు. ఆమెను అనుమానిస్తారు. చిన్న చూపు చూస్తారు. తనను ఇప్పుడలా వీళ్ళంతా చూస్తున్నారు. ఆ చిన్నచూపు ఇంకా పెద్దదవకుండా తను పెళ్ళాడాలి, దాంతో గౌరవం వస్తుంది. దీనిని మింగటానికి శారద సిద్ధంగా లేదు, పెళ్ళితో వచ్చే నాయకత్వం, ఆ గౌరవం, ఆ విలువ తనకొద్దని వాదించింది.

‘‘అదంతా మేం నమ్మటం లేదు. మేం అంత సంస్కార హీనులం కాదు. కానీ జనం, జనం కోసం. జనానికి మన విలువలు  నేర్పాలి. నిజమే. కానీ జనానికి ఏం నేర్పాలన్నా ముందు వాళ్ళకు మనవిూద గౌరవం ఉండాలి.’’

వాద ప్రతివాదాలు  చాలా సేపు సాగాయి. శారద ఒక్కత్తీ ఒకవైపు. మిగిలిన వారంతా ఒకవైపు.

‘‘పార్టీ కోసం త్యాగం చేస్తున్నాననుకో. పెళ్ళి మాత్రం చేసుకోవాల్సిందే’’ గట్టిగా అన్న రాజు మాటకు శారదకు ఒళ్ళు మండుకొచ్చింది. ఆ కోపాన్ని అణుచుకోటానికి చాలా సేపే పట్టింది. అందరూ ‘త్యాగం’ అనే మాటను పట్టుకుని శారద త్యాగం చెయ్యాల్సిందేనని పట్టుబట్టారు. తను చేయాల్సిన త్యాగాలూ  ఎప్పుడూ ఇలా ఉంటాయేమిటనుకుంటే శారదకు దుఃఖంతో పాటు నవ్వూ వచ్చింది.

శారద చదువు మానేసి సహాయనిరాకరణ ఉద్యమంలో వెళ్తానంటే చదువుకోవటమే త్యాగమని పెద్దందరూ కలిసి వాదించి శారదను ఒప్పించారు. ఇపుడు పెళ్ళి అనే బంధం లేకుండా పార్టీలో పని చేస్తానంటే పెళ్ళి చేసుకోవటమే త్యాగమని ఒప్పించాలని చూస్తున్నారు. ప్రేమించిన మనిషిని పెళ్ళాడమని అందరూ నిర్భంధించటం, స్త్రీ నిరాకరించటం. ఎవరి జీవితంలో నైనా ఈ విచిత్రం జరుగుతుందా అనుకుంది శారద.

తల్లి తన సంప్రదాయపు ఆలోచనలన్నీ పక్కనబెట్టి మూర్తిని పెళ్ళాడమని అడిగితే శారద ఒప్పుకోలేదు. ఇపుడు పార్టీ అడుగుతోంది. పార్టీ ఆడది పెళ్ళి చేసుకు తీరాలనే సంప్రదాయాన్ని కాపాడటం కోసం పెళ్ళి చేసుకోమంటోంది. మగవాడు పెళ్ళి మానేసి బ్రహ్మచారిగా  దేశసేవ చేస్తానంటే అది త్యాగం అవుతుంది. ఆడవాళ్ళు పెళ్ళి మానేసి దేశసేవ చేస్తుంటే సంఘాలకీ, పార్టీలకు ఎక్కడలేని అప్రదిష్ట వచ్చి పడుతుంది. శారద పెళ్ళాడితే ప్రజల మనసులు  శాంతిస్తాయి. ఇంటికి ఒక మగదిక్కు ఏర్పడుతుంది. ఒక పద్ధతిలోకి వస్తుంది. ఇపుడున్నది ఇల్లు  కాదు. అరాచక సత్రం. అక్కడి నుంచి పార్టీ పనులు  జరగటం పార్టీకి ఇష్టంగా లేదు. ప్రతిష్ట దెబ్బ తింటుంది. తను ఇదుగో నా మొగుడని ఒక మగవాడిని తీసికేళ్తేఅందరూ తనను గౌరవిస్తారు. తన చదువు, జ్ఞానం, సాహసం, పార్టీ నిర్మాణ దక్షత, తెలివి, మేధావితనం, ఇవన్నీ ఎందుకూ పనికిరావు ఒక మొగుడంటూ లేకపోతే. తనలోని శక్తులన్నీ రాణింపుకు రావాంటే ఒక మగాడు కావాలి. ఆ మగాడు మూర్తి. శారదకి నవ్వొచ్చింది.

పాపం మూర్తి – లోపల  తనవిూద ఎంత ఆశ ఉన్నా తను అంగీకరించదని ఆ ప్రస్తావనే తీసుకురాలేదు. తను ఎన్నో సంవత్సరాలుగా మూర్తి విూద ప్రేమను తన మనసులోనే అణచివేసుకుంది. ఇప్పుడు నిర్భంధిస్తున్నారు మూర్తిని పెళ్ళాడాల్సిందేనని. పెళ్ళాడాలా? పార్టీని ఒదలాలా? పెళ్ళాడితే పార్టీ, మూర్తి తన జీవితంలో భాగం. పెళ్ళాడకపోతే మూర్తి ఎలాగూ ఉండడు. తను పార్టీకి రాజీనామా చెయ్యాలి? దేనికోసం, పార్టీని ఒదలాలనే ఆలోచన భరించలేకపోతోంది. పార్టీ పొరపాటుని లోపల ఉండి మార్చాలి. పార్టీ నుంచి తప్పుకుంటే ఇక ఈ ధోరణి ఎన్నటికీ మారదు. ప్రజలను అనేక విషయాలలో చైతన్యం చేసే అవకాశం రాదు. ఆలోచనలతో శారద మనసు అలిసిపోయింది.

చివరకు తనకు కొంత గడువు కావాలని అడిగింది. వారం పది రోజులలో తేల్చమన్నారు పార్టీ ముఖ్యులు.

ఇంటికి వచ్చిన శారద ముఖం చూసి ఆశ్చర్యపోయింది సుబ్బమ్మ. ఇంత నీరసంగా నిరుత్సాహంగా శారద ఈ మధ్యకాలంలో ఎన్నడూ లేదు. అందులోనూ ఫాసిస్టు వ్యతిరేక ప్రచార కార్యక్రమం తీసుకున్న తర్వాత మహా ఉత్సాహంతో పనిచేస్తోంది.

‘‘ఏంటమ్మా అలా ఉన్నావు’’ ఒద్దనుకుంటూనే అడిగింది సుబ్బమ్మ.

‘‘ఇలా రామ్మా చెప్తాను’’ అని వెళ్ళి మంచం మీద పడుకుంది శారద.

సుబ్బమ్మ వెళ్ళి పక్కన కూచుంది. తల్లి చేతిని తన చేతిలోకి తీసుకుని నిమురుతూ

‘‘పార్టీవాళ్ళు నన్ను పెళ్ళాడమంటున్నారు. ఎవర్ననుకున్నావ్‌? మూర్తిని’’ సుబ్బమ్మకు ఆ మాట మనసులో ఇంకగానే సంతోషంతో ముఖం వికసించింది.

‘‘నాకు తెలుసు, పార్టీవాళ్ళు నిన్ను కన్నవాళ్ళలా కాపాడతారని. చూశావా? నేను చెప్పిన మాటే వాళ్ళూ చెప్పారు. శారదా`పెళ్ళి చేసుకోమ్మా-  నేను నిన్ను ఎప్పుడూ ఏదీ అడగలేదు. నాకిది ఇష్టం. ఈ పని చెయ్యమని అనలేదు. కానీ ఏ సుఖం లేకుండా మోడులా తిరుగుతున్న నిన్ను చూస్తుంటే నాకు బాగోలేదు. జీవితంలో అన్నీ అనుభవించాలమ్మా ` నీకు పిల్లలు  పుడితే వాళ్ళను పెంచాలనే కోరికతో నా మనసు కొట్టుకు పోతోంది. నా తల్లీ`బంగారు తల్లీ – పార్టీవాళ్ళు కూడా నాలాగే ఆలోచించి ఉంటారు. నా ఈ ఒక్క కోరికా తీర్చు శారదా. ఇంక నేనేం అడగను. మూర్తిని పెళ్ళి చేసుకో!!’’

శారద రెండు మూడు నిమిషాలు  తల్లి నలాగే చూసింది.

తన చిన్నప్పటి నుంచీ తనే లోకంగా బతికిన తల్లి. తన చేతులు  పట్టుకుని అడుగుతోంది. తన ప్రపంచం అనుకున్న పార్టీ దాదాపు ఆజ్ఞాపిస్తున్నట్టే చెబుతోంది.

శారద గబుక్కున లేచి కూర్చుని ‘‘సరేనమ్మా! నీ మాట వింటాను. మూర్తిని పెళ్ళాడతాను. పిల్లల్ని  కంటాను. నువ్వు పెంచుదువు గాని  ’’

అని అటు తిరిగి పడుకుంది. కళ్ళవెంట ఆగకుండా నీళ్ళు కారుతున్నాయి. సుబ్బమ్మ కాసేపు శారద తల నిమురుతూ అట్లాగే కూచుని తరువాత లేచి మెల్లిగా అక్కడి నుంచి తన గదిలోకి వెళ్ళింది. శారద ఏడుస్తూ ఎప్పటికో నిద్రపోయింది.

***

శారద పెళ్ళి మద్రాసులో పార్టీ ముఖ్యుల  ముందు ప్రమాణ పత్రాల  విూద సంతకాలు  పెట్టటంతో జరగాలని నిర్ణయిమైంది.

శారద సుబ్బమ్మ వారం రోజుల ముందే మద్రాసు వెళ్ళారు.

బంధు మిత్రులకు విందు చేయాని సుబ్బమ్మ పట్టుబట్టింది. పెళ్ళి గురించి ఒకసారి మనసులో నిర్ణయించుకున్నాక శారద ఉత్సాహంగానే వుంది. నిరుత్సాహం, నీరసం అనే మాటలు  శారద నిఘంటువులో లేవు. శారద మద్రాసు వెళ్ళగానే మూర్తిని కలిసింది.

‘‘మొత్తానికి నాకు మొగుడివి అవుతున్నావు’’ అంది శారద నవ్వుతూ

‘‘ఇదంతా ఇలా జరుగుతుందనీ, మనం భార్యాభర్తలవుతామనే ఆశాలేశం కూడా లేదు నాకు. కానీ జరుగుతోంది. విధి అనేది ఒకటుందని నమ్మాలని పిస్తోంది.’’ అన్నాడు మూర్తి.

‘‘ ఆవిడ ఒప్పుకుందన్నారు. బాగా బాధపడిరదా?’’

‘‘లేదు శారదా. మా మధ్య యాంత్రిక సంబంధమే ఉంది. ఆవిడ దృష్టిలో నేను మామూలు  మగవాడిని. మగవాళ్ళు కొందరు రెండు పెళ్ళిళ్ళు చేసుకుంటారు. ఎవరినన్నా ఉంచుకుంటారు. తప్పులేదు. ఆడదానిగా తను మాత్రం నీతిగా ఉంటుంది. దీనికి అంత విలువ  ఇవ్వదు. అసలు  కళ్ళనీళ్ళు పెట్టలేదనీ కాదు-  నేను కొన్ని హావిూలివ్వలేదనీ కాదు`’’

‘‘హావిూ లేమిటి?’’

‘‘నీ మోజులో ఇంటిని, పిల్లల్ని  గాలి కొదిలెయ్యనని’’

శారదకు మనసు చివుక్కుమంది. కానీ ఇవి తప్పవు.

‘‘నేనూరుకుంటానా?నువ్వలా చేస్తే – ఏమైనా నేనీ పరిస్థితిలో పడినందుకు నన్ను నేను సమాధాన పరుచుకోవటం చాలా కష్టమైంది. అది నీకూ, మిగిలిన వారెవ్వరికీ అర్ధం కాదు.’’

శారద గొంతులో దుఃఖం చూసి మూర్తి విలవిలాడాడు. ‘‘నువ్వు బాధపడి మన ఆనందాన్ని దూరం చెయ్యకు. డాక్టర్‌ శారదాంబ నా భార్య. నువ్వేమిటో, నీ విలువేమిటో నాకు తెలుసు. శారదా ఇదంతా నిజమేనా అనిపిస్తుంది.’’ మూర్తి ఆకాశంలో విహరిస్తున్నాడు. మూర్తి ప్రేమలో శారద మనసు కూడా లీనమయింది.

‘‘ఈ లోకంలో నాకు ఒక పురుషుడిలా కనిపించేది నువ్వొక్కడివే. ఆ రోజు సముద్ర తీరంలో మొదటిసారి, శారదా, అని నువ్వు పిల్చినపుడు నాలో కలిగిన సంచలనం నీకు చెప్పలేను. అది తల్చుకుంటే ఎప్పుడూ ఒక పులకింత. నన్నెంతమందో నా పేరుతో పిలుస్తారు. కానీ నువ్వు పిల్చినపుడు నాకు అర్థమైంది. నేను  నీకోసం శారదగా పుట్టానని. ఎందరో మగాళ్ళు నన్నాకర్షించాలని ప్రయత్నించారు. ఇంగ్లండులో రామనాధం ఎంతో ప్రాధేయపడ్డాడు. కానీ నా దృష్టిలో పురుషుడంటే నువ్వే. నేను స్త్రీని. నువ్వు పురుషుడివి’’.

శారదను గట్టిగా హృదయానికి హత్తుకున్నాడు మూర్తి. శారద ఆ క్షణం నుంచీ తన మనసులో మరింకే సంకోచాలూ లేకుండా మూర్తిని తన వాడనుకుంది.

బంధు మిత్రులను విందుకు ఆహ్వానించటం చాలా పెద్ద పని. బంధువుల సంగతి తల్లికి అప్పగించి తను స్నేహితులను కలిసే పని పెట్టుకుంది. విశాల ఎక్కడుందో తెలియలేదు. అందుకని ముందుగా కోటేశ్వరి దగ్గరకు వెళ్లింది. కోటేశ్వరి ఇపుడు ట్రిప్లికేన్‌లో మంచి విశాలమైన ఇంట్లో ఉంటోంది. ఆ సంగతి తన ఊరి నుంచి వచ్చిన బంధువొకతను చాలా వ్యంగ్యంగా చెప్పాడు. శారద ఆ ఇల్లు  వెతుక్కుంటూ వెళ్ళింది. నిజంగానే ఇంతకుముందు ఇంటికీ దీనికీ పోలికే లేదు. రాజ్యం సినిమాల్లో వేషాలు  వేస్తోంది. మంచి పేరే సంపాదించింది. రాజ్యం అందం వెండితెరను వెలిగించింది. ఆ వెలుతురు కోటేశ్వరి ఇంట్లో ప్రతిఫలిస్తోంది. కోటేశ్వరి శారద పెళ్లి మాట విని సంతోషించింది. విశాల ఒక్కసారి కూడా కోటేశ్వరిని చూడటానికి రాలేదట. ఈవిడ మాత్రం కూతురి వివరాలన్నీ కనుక్కుంటూనే ఉంది.

‘‘ఇద్దరు పిల్లల్ని  కన్నది. లోపలేం జరుగుతుందో గాని బైటికి బాగానే ఉంటోంది. పెద్ద ఆఫీసరయింది. మొగుడికింకా పెద్ద హోదా. కావాలసిందంతా సాధించుకుంది. మహా మొండిది. నా పోలికే’’ అని నవ్వింది కోటేశ్వరి. అందులో దిగులే గాని గర్వం కన్పించలేదు. కోటేశ్వరి నుంచి విశాల  చిరునామా తీసుకుంది శారద.

శారదను చూసి విశాల చేసిన హడావుడి అంతా ఇంతా కాదు. పది నిముషాల్లో తన హోదా, సంపద, సంతృప్తి అంతా శారదకు అర్థం చేయించాలని తాపత్రయ పడిరది. ఇల్లు, పిల్లలు, భర్తా, నౌకర్లు, ఫర్నిచరు అంతా గర్వంగా చూపించింది.

‘‘అంతా నువ్వనుకున్నట్టే జరిగింది. బాగున్నావు’’ అంది శారద.

‘‘మేమిద్దరం ఢల్లీిలో పోస్టు కోసం ప్రయత్నిస్తున్నాం. దేశం స్వంతంత్ర మవుతుంది త్వరలో. అప్పటికి ఢల్లీిలో ఉన్నవాళ్ళ భవిష్యత్తు బాగుంటుంది. మంచి పొజిషన్స్‌లోకి తేలిగ్గా వెళ్ళొచ్చు’’.

శారద తన పెళ్ళి సంగతి చెప్పింది.

Jpeg

‘‘ఆయనకు పెళ్ళాం, పిల్లలూ  ఉన్నారుగా’’ అంది విశాల  ఆశ్చర్యంగా.

‘‘ఉన్నారు. ఐనా మేం ప్రేమించుకున్నాం’’ తేలిగ్గా తీసేసింది.

‘‘శారదా ఎంతో తెలివైనదానివి. ఇంత పిచ్చిపని చేస్తున్నావేంటి. నీ పెళ్ళికేం విలువ  ఉంటుంది. అందులో మంగళసూత్రం లేని, మెట్టలూ , సప్తపది, ఏదీ లేని కాగితాల  పెళ్ళి. ఏ రకంగా దాన్ని పెళ్ళంటావు. దానిని ఎవరు గౌరవిస్తారు. నిన్నెవరూ మూర్తి భార్య అనరు’’ ఆవేశపడుతున్న విశాల ను ఆపింది శారద.

‘‘ఏమంటారో నాకు తెలుసులేవోయ్‌ ` ఈ పెళ్ళిళ్ళలో నా కసలు  నమ్మకం లేదు. మా మధ్య ప్రేమ ఉంది. పెళ్ళి చేసుకోవాల్సిన అవసరం వచ్చింది. లేకపోతే ఈ తంతు జరిగేది కాదు.’’

‘‘అవసరమా – అంటే’’

‘‘అంటే నా రాజకీయాలు  నీకు తెలుసుగా. పెళ్ళికాని స్త్రీ రాజకీయాలలో ఉంటే ప్రజలంతా గౌరవించరని –  ఆ గౌరవం కోసం పెళ్ళాడుతున్నా –  రెండోపెళ్ళి వాడయినా ఒక మగవాడు పక్కనుంటే గౌరవం. అందుకని పెళ్ళాడుతున్నా’’ కాస్త విసురుగా కసిగా అంది.

‘‘నీకా గౌరవం రాదు. ఉన్నగౌరవం పోతుంది. గౌరవం ఉన్న వాళ్ళెవరూ ఈ పెళ్ళిని గౌరవించరు’’.

‘‘గౌరవించేవాళ్ళు గౌరవిస్తారు. లేనివాళ్ళు లేదు. ఇది పార్టీ నిర్ణయం. ఒకరకంగా నేను సంతోషంగానే ఉన్నాను’’.

‘‘నేను సంతోషంగా లేను’’ అంది విశాల  నిర్మొహమాటంగా.

‘‘సరే సంతోషంగా లేకపోతే నేనిచ్చే విందుకు రావొద్దులేవోయ్‌’’ పేలవంగా నవ్వింది శారద.

‘‘శారదా –  ఇప్పటి నీ పరిస్థితిలో పడతానని నేను ఎన్ని సంవత్సరాలు  భయపడ్డానో నీకు తెలియదూ . నువ్వు చూసి చూసి ఆ స్థాయికి ఎందుకు దిగిపోతున్నావు? పైగా సంతోషంగా –  మనిద్దరికీ ఎంత తేడానో చూడు’’.

‘‘విశాలా –  నీకూ నాకూ చాలా తేడా ఉంది. నీకు వివాహం మీదా, స్త్రీకి అది తెచ్చిపెట్టే గౌరవం మీద, ఎంతో నమ్మకం ఉంది. నాకా నమ్మకం లేదు. నీకు నీ చుట్టూ ఉన్న లోకం ఇచ్చే పైపై గౌరవాలు  కావాలి. నేను ఈ లోకాన్ని మార్చాలి. ఇప్పటి నా పెళ్ళిలో వింత, వైరుధ్యం ఏమిటంటే నేను లోకం ఇచ్చే గౌరవం కోసం ఈపెళ్ళి చేసుకుంటున్నాను. అది నాకు ఇష్టం లేదు. నేను మూర్తిని ప్రేమించాను. అతను తప్ప మరెవరినీ నా జీవితంలోకి రానిచ్చే ఉద్దేశమే లేదు. తీరా అతనితో వివాహం నా కోసం కాకుండా లోకం కోసం జరుగుతుంది. ఇదంతా అర్థం చేసుకోవటం నాకే కష్టంగా ఉంది. నీకసలు  అర్థమే కాదు. ఒదిలెయ్‌ –  రావానిపిస్తే మమ్మల్ని అభినందించటానికి రా –  లేకపోతే లేదు. నే వెళ్తా’’ శారద లేచింది.

‘‘ఆగు’’ అంటూ విశాల  లోపలికి వెళ్ళి వెండి పళ్ళెంలో రవికె గుడ్డ, పూలూ , పళ్ళూ తీసుకొచ్చి, శారదకు బొట్టుపెట్టి పూలూ  పళ్ళూ రవికె ఇచ్చింది.

‘‘పూర్తిగా బ్రాహ్మణుల్లో కలిసి పోయావా.’’ అంది శారద నవ్వుతూ.

‘‘ఔను శారదా ` నా పిల్లలు  బ్రాహ్మణులు . బాగా చదువుకుంటున్నారు. నన్ను చూసి గర్వపడతారు. మా అమ్మను చూసి నేనేనాడూ గర్వపడలేదు. సిగ్గుపడ్డాను. బాధ పడ్డాను. కోపం తెచ్చుకున్నాను. ఆ పరిస్థితిలో నా పిల్లలు  పడకూడదనుకున్నాను. నా అదృష్టం. అన్నీ నేననుకుంటున్నట్టే జరుగుతున్నాయి. మా అమ్మ, మా కులం ఇవన్నీ నా పిల్లలకు  తాకకుండా జాగ్రత్తగా పెంచుతున్నాను’’.

‘‘చాలా పెద్ద తప్పు చేస్తున్నావు. నువ్వు గ్రహించే ఉంటావు. మీ అమ్మంటేనే నాకు గౌరవం. నువ్వంటే జాలి `’’

‘‘నేను జాలిపడాల్సిన స్థితిలో లేను శారద –  నేను పెద్ద చదువు హోదా, అధికారం ఉన్న ఆధునిక స్త్రీని. నన్ను చూసి జాలి ఎందుకు ` ’’ తీవ్రంగా అంది విశాల .

శారద విశాల  భుజం తట్టి బైటికి వచ్చేసింది.

విశాల  మాటు శారదలో కలకలం  రేపాయి. విశాల  తనను తాను ఆధునిక స్త్రీ అనుకుంటోంది. చదువు, ఉద్యోగం, హోదా, ఇల్లాలుగా, తల్లిగా గౌరవం ఇవేనా ఆధునికతకు లక్షణాలు?. చదువు గురించి సందేహం లేదు. తమను ఆధునిక స్త్రీగా చూడానుకున్న  రాజ్యలక్ష్మమ్మ అమ్మమ్మ, నాన్న, హరిగారూ అందరూ చదువు ఆధునికతకు మొదటి మెట్టు అనుకున్నారు. విశాల  ఎవరి ప్రోత్సాహం లేకుండానే కష్టపడి చదివింది. ఇద్దరూ ఎవరి కులం, సంప్రదాయాలను వాళ్ళు వ్యతిరేకించారు. విశాల  తల్లికి దూరమైతే, తాను నాన్నమ్మకు దూరమైంది. లేదా తన ఆధునికత నాన్నమ్మను అందరికీ దూరం చేసింది. ఇప్పుడు విశాల  తల్లిని దూరం చేసుకుని తను ఆధునికం అని నమ్మిన దారిలో నడుస్తుంటే, అందులో ఏదో పొరపాటుందని తనకు అనిపిస్తోంది. సంప్రదాయబద్ధంగా పెళ్ళి చేసుకోకుండా పెళ్ళయినవాడిని ప్రేమించి, కాగితాల  మీద సంతకాలతో, పార్టీ ఆదేశంతో పెళ్ళాడుతుంటే అది తప్పని విశాల కు అనిపిస్తోంది. పెళ్ళికి కాక ప్రేమకు మివివ్వటం ఆధునికత అని తను నమ్ముతోంది. ఎవరిది పొరపాటు?  ఆధునికతను అర్థం చేసుకోవటంలో తనది పొరపాటు కాదు. మార్క్సు కమ్యూనిస్టు మేనిఫెస్టోలో వివాహం గురించి రాసింది చదివి తను ఎంత ఉప్పొంగిపోయింది. ఈ బూర్జువా వివాహ వ్యవస్థను గౌరవించాల్సిన పని లేదు. దాని విధి నిషేధాల  మీద తిరగబడటమే ఆధునికత. కానీ పార్టీ ఆదేశానికి ముందు తాను తిరగబడాలనుకోలేదు. పార్టీ లోకానికి గౌరవం ఇచ్చి తనను పెళ్ళాడమనేవరకూ తను మూర్తిని దూరంగా ఉంచింది –  ప్రేమ ఉన్నపుడు అదే ముఖ్యమని ఎందుకు అనుకోలేక పోయింది ?  మరో స్త్రీని బాధ పెట్టాల్సి వస్తుందనా ?  ఎన్ని సంక్లిష్టతలు ?  ఎన్ని వైరుధ్యాలు?  ఔను ఆధునికతకు దారి సుగమం కాదు. నలుపు తెలుపు గా  స్పష్టంగా కనపడవు. ఆధునికత అనేక స్థాయిలలోఉంటుంది. విశాలకు చదువు, పెళ్ళి, తనకు చదువు, రాజకీయాలూ , సమాజాన్నంతా సమ సమాజం చేయాలనే తపన – ఒక్కొక్కరిది ఒక్కొక్క స్థాయి. అందరూ ఒకలాగే ఉండాలనుకోవటం అత్యాశ. ఏదైనా తిరుగుబాటు ఆధునికత – విశాల కూడా తన కులం మీద తిరగబడిరది. కానీ ఆ తిరుగుబాటులో ద్వేషం లేకుండా న్యాయం మాత్రమే ఉంటే బాగుంటేది. ద్వేషం లేకుండా తిరగబడటం -ఇదేంటి వర్గ ద్వేషాన్ని నమ్మే తనలో విశాల ద్వేషం గురించి అభ్యంతరం ఎందుకు? కానీ గాంధీ చెప్పింది ద్వేషం లేని తిరుగుబాటే కదూ – అది తనకు బాగా నచ్చింది. చిన్నతనం నుంచీ అది తన జీవితానుభవం. నాన్నమ్మ, నాన్న, అమ్మ, తనూ అందరూ తాము నమ్మినవాటికోసం ఎవరినీ ద్వేషించకుండానే తిరుగుబాటు చేశారు. కానీ అది అన్ని కులాల వారికీ, వర్గాల  వారికీ సాధ్యం కాకపోవచ్చు’’.

శారదను ఆ రాత్రంతా ఈ ఆలోచనలు  వేధించాయి. వీటికి సమాధానం వెతకాలి, మూర్తితో కలిసి, తన తోటి సహచరులతో కలిసి, అనుకుని సమాధానపడి ఎప్పటికో నిద్రపోయింది.

శారద మూర్తిని పెళ్ళాడటం నిజానికి బంధుమిత్రులలో ఎవరికీ అంతగా నచ్చలేదు. అందరూ విశాలలా బహిరంగంగా చెప్పలేదు. విందుకు హాజరయ్యి శారదనూ, మూర్తినీ అభినందించారు. నోటితో నవ్వి నొసలితో వెక్కిరించే మనస్తత్వం నాగరికతతో పాటు పెరుగుతూ వస్తోంది.

దుర్గాబాయి విశాఖపట్నంలో ఎమ్‌.ఎ చదవటం పూర్తయింది. లా చదువుతోంది. శారదను అభినందిస్తూ ఉత్తరం రాసింది. అందులో దుర్గాబాయి కూడా తమకిద్దరికీ ఉన్న తేడాను చూపింది.

‘‘రాజకీయాల కోసం నేను వివాహం నుంచి ఐచ్ఛికంగా బైటికి నడిచాను. నీ రాజకీయాల  కోసం నువ్వు ఒకప్పుడు వద్దనుకున్న వివాహబంధంలోకి నడుస్తున్నావు. ఇది బంధం కాకుండా చూసుకో. ఏ పని చేసినా స్త్రీ విద్య గురించి మర్చిపోకు. ఈ ఆధునిక ప్రపంచంలో విద్య, ఆర్థిక స్వేచ్ఛ మాత్రమే స్త్రీలను కాపాడగలవు’’ అంటూ దుర్గ రాసిన ఉత్తరం కూడా శారదను ఆధునికత గురించి ఆలోచింప చేసింది.

అన్నపూర్ణ, అబ్బయ్యు మద్రాసు రాలేదు. వారొస్తారని శారదా అనుకోలేదు.

శారద ఒక వారం మద్రాసులో గడిపి మూర్తితో కలిసి బెజవాడ వెళ్ళేసరికి విజయవాడలో మిత్రులందరూ ఘనంగా స్వాగతం పలికారు. ఎంతోమంది వచ్చి అభినందించారు. శారద దగ్గర వైద్యం చేయించుకున్నవారు ఒద్దన్నా కానుకలు  తెచ్చి ఇచ్చారు. ఈ సందడంతా అణిగాక వచ్చింది అన్నపూర్ణ.

శారద కోసం ఖద్దరు చీర, మూర్తి కోసం పంచ తెచ్చింది.

‘‘మొత్తానికి పెళ్ళి చేసుకుని అమ్మ దిగులు  తీర్చావు’’ అంది.

‘‘పార్టీవాళ్ళు పట్టుబట్టారు. ఇంకా నయం. మూర్తినే చేసుకోమన్నారు. లేకపోతే ఏం చేసేదానినో ` ’’

‘‘మీ పార్టీ వాళ్ళకు మరో దారి లేదే – నీకు, డాక్టర్‌ శారదాంబకు నీ చదువుకీ, హోదాకి, చైతన్యానికీ ముఖ్యంగా నీ వయసుకీ సరిపోయే వరుడు ఎక్కడ దొరుకుతాడు మీ పార్టీ వాళ్ళకు. మీ ప్రేమ సంగతి తెలుసు గాబట్టి అమ్మయ్య అనుకుని గుండె మీద బరువు దించుకున్నారు’’ స్నేహితులిద్దరూ మనసారా నవ్వుకున్నారు.

‘‘ఇంతకు ముందు ఆడపిల్ల  పెళ్ళి తల్లిదండ్రులకే సమస్య. ఇపుడు రాజకీయ పార్టీలకూ సమస్య అయింది’’ అన్నది అన్నపూర్ణ.

‘‘సమస్యగా చూసే తత్త్వం నుంచి మార్చేందుకు మనలాంటివాళ్ళం కృషి చెయ్యాలి’’.

స్నేహితులిద్దరూ రాజకీయ చర్చల్లో మునిగారు.

శారదాంబ శ్రీమతి అయింది. తాత్కాలికంగా చాలామంది నోళ్ళకు తాళాలు  పడ్డాయి. ఐతే శారదను ఎప్పుడూ, గౌరవంగా చూస్తూ తమకు ఆదర్శంగా నిలుపుకున్న సామాన్య జనానికి శారదను కొత్తగా గౌరవించేందుకేం లేకపోయింది.

***