ఒక్కొక్క అక్షరం ఒక అగ్ని కణం…

 ‘Vidrohi’  పేరులో విద్రోహం గుండెల్లో విప్లవం , ఢిల్లీ జవహర్ లాల్ నెహ్రూ విశ్వవిద్యాలయపు ఆవరణలో ఆయనకంటూ సొంతం అయిపోయిన రెండు చెట్లు , అవే చెట్ల బ్రాంచెస్ పైన తనకంటూ రాసుకున్న , పోగుచేసుకున్న కొన్ని పుస్తకాలు ( అయన మొత్తం ఆస్తులు అవే అట , స్ట్రీట్  షాప్స్ క్లోజ్ చేసాక వాటి ముందు పడుకోవటానికి వాడుకొనే ఒక ౩ దుప్పట్లు కాకుండా )  చెట్ల కింద ఆయన, ఆయనతో పాటుగా  దాదాపు గత ౩ దశాబ్దాలుగా అయన కవిత్వంతో ఊగిపోతున్న కాంపస్ . ఈ సీన్  అసలు ఎవరమన్నా ఎపుడయినా ఉహించగలమా ? కాని ఇది పూర్తిగా మనముందు మనకి రోజు కనిపించే నిజం .

 అబ్యూజివ్ భాష వాడారు అన్న నేరం పై బహుశ ఒకేసారి అనుకుంటా ఆయనని కాంపస్ నుండి బహిష్కరించారు 2010 ఆగస్ట్ లో మళ్ళీ విద్యార్దుల ఒత్తిడి తర్వాత తిరిగి JNU అడ్మినిస్ట్రేషన్ ఆయన్ని క్యాంపస్ లోకి అనుమతించక తప్పలేదు  యునివర్సిటీకి అయన తిరిగి  వచ్చిన  రోజు జరిగిన కోలాహలం ని JNU బహుశ ఎప్పటికి మర్చిపోలేదు. ఇదికాకుండా మహా అయితే అంతకు ముందు ఇంకో సంఘటనలో ఆయన కాంపస్ వీడి ఉంటారు అది కూడా జైలు కి వెళ్ళడానికే,  1983 లో Vidrohi OBC రిజర్వేషన్ పోరాటంలో JNU స్టూడెంట్ యూనియన్ సభ్యులతో పాటు విద్యార్థి ఉద్యమంలో పాల్గొని నిరాహారదీక్ష చేయటం  , ఆయన అరెస్టు కావడంతో తీహార్ జైలుకు పంపడం జరిగింది తప్పితే  మిగిలిన జీవితం అంతా JNU, విప్లవం, విద్రోహి ఈ మూడు పేర్లు  ఒకదానిలో ఒకటిగా పెనవేసుకుపోయి ఒకటిగా మమేకం అయిన  పేర్లు విద్రోహి లైఫ్ లో .

ఎక్కడ స్ట్రగుల్ ఉంటుందో అక్కడ నా కవిత్వం ఉంటుంది , అది తమిళులు అయినా కాష్మీరీలు అయినా ఛత్తీస్గఢ్ ట్రైబల్స్ అయినా సరే , నేను పుట్టింది బ్రతికింది క్రాంతి కోసమే మార్క్సిజం లేకపోతే విద్రోహి ఉండేవాడు కాదు , కవిత్వము ఉండేది కాదు అని తనకి మార్క్స్సిజమ్ మీద ఉన్న అభిమానం గర్వంగా చాటుకొనే 54 ఏళ్ళ వయసులో ఉన్న వ్యక్తి , సగం నెరిసిన జుట్టుతో  , JNU ఫేమస్ గంగా డాభా ఎర్ర పలకల చప్టాల మీద కూర్చొని ఆరారగా గొంతులో దిగే చాయ్ కి తోడూగా

చరిత్రలో,

కాలిపోయిన మొదటి మహిళ ఎవరు

నాకు తెలీదు.

ఆమె ఎవరైనా అయి ఉండోచ్చు

ఆమె నా తల్లి కుడా అయ్యుంటుంది.

కానీ నా భవిష్యత్తు ఆందోళనలో

ఎవరు చివర మండిపోతారు

నాకు తెలీదు.

కానీ ఆమె ఎవరైనా అయి ఉంటుంది

ఆమె నా కుమార్తె కూడా అయి ఉంటుంది.

అంటూ  Mohenjodaro, సామ్రాజ్యవాదుల చేతిలో దోపిడీని ప్రపంచంలోని హత్యలు చిహ్నంగా అత్యల్ప అడుగు వేయడానికి ఒక మహిళ యొక్క కాలిన శవం గురించి  కవిత్వీకరిస్తూ  దేశంలో పుట్టకముందే చస్తూ, పుడుతూ చస్తూ ,పుట్టాక చచ్చిపోతూ అసలు పుట్టిందే చనిపోవటానికి అన్నట్లు చస్తూ బ్రతుకుతున్న స్త్రీ మూర్తుల దైన్యాన్ని గురించి గొంతెత్తి మన కళ్ళు తడిసిపోయేలా ఎవరన్నా కవిత్వం చెప్తుంటే ఒక్కసారి అయినా ఆగి విని రాకుండా ఉండగలమా ? మన గుండెల్లో దైన్యాన్ని తన పదాల్లో పదునుగా మలుచుకున్న వ్యక్తిత్వానికి ఒక హృదయ పూర్వక సలాం కొట్టకుండా ఉండగలమా ?

నిజంగానే ప్రతి అక్షరం ఒక నిప్పుకణంగా బ్రతికే విద్రోహిలాంటి వాళ్ళు  అరుదుగా ఉంటారు , నిన్నగాక మొన్న తన ఫేస్బుక్ స్టేటస్ లో  विद्रोही को इस ठण्ड में सुबह 7 बजे बिना जूतों के जाते देख जेनयू की ही ईरानी-फिलिस्तीनी कामरेड Shadi Farrokhyani ने पूछा कि जूते क्या हुए?

विद्रोही दा का जवाब था- उस दिन प्रदर्शन में फेंक के पुलिस को मार दिया।

“ఉదయం 7 గంటల చలిలో కాళ్ళకి బూట్లు లేకుండా నడుస్తున్న విద్రోహిని చూసిన  JNU కామ్రేడ్స్ బూట్లేక్కడ అని అడిగితే విద్రోహి సమాధానం ఒక్కటే పాలస్తీనా తిరుగుబాటు ప్రదర్శనలో పోలీసుల మొహం మీద బహుమతి అయ్యింది ఈ విద్రోహి  బూటు “ అని  రాసుకోగలిగిన దైర్యం ఇపుడు అసలు ఎవరికన్నా ఉందా  ?

ఈ మధ్యనే అతని గురించి Nitin K Pamnani,  Imranతో కలిసి  Main Tumhara Kavi Hoon (I am your poet) సేవ్ ది పోయెట్ అనే  ఒక డాక్యుమెంటరీ తీసారు  . ఈ చిత్రం ముంబై ఇంటర్నేషనల్ ఫిల్మ్ ఫెస్టివల్ అంతర్జాతీయ పోటీ విభాగంలో ఉత్తమ డాక్యుమెంటరీ అవార్డు గెలుచుకుంది. ఈ కవినే కాదు ప్రతికవిని అందులోనూ సామాజిక స్పృహ ఉండి కాలానికి సంఘానికి ఎదురీదుతూ “ రచయితగా నేను చచ్చిపోయాను అని ఓపెన్ గా డిక్లేర్ చేసిన పెరుమాళ్ మురగన్ లాంటి  ప్రతి ఒక్క కవిని రక్షించుకోవాల్సిన సమయం వచ్చేసింది కదూ.

అది వాళ్ళ రచనలు చదివి పూర్తిగా మారకపోయినా  క్షణకాలమయినా ఉద్వేగానికి గురి అయ్యే మన అందరి  బాధ్యతా  కూడానూ. పోతే రాజ్యబాష హిందీ అర్ధం అవుతుంది కాబట్టి కొన్ని కవితలు చదువుకోగలిగాను కాని దాన్ని అంతే అద్భుతంగా ట్రాన్స్లేట్ చేయలేక నాకెంతో నచ్చిన విద్రోహి హిందీలో  రాసిన “ ధరం “ కవిత మీకోసం అలాగే అందిస్తున్నాను మీకు కూడా నచ్చుతుంది అని ఆశిస్తూ..

 –నిశీధి

धरम

मेरे गांव में लोहा लगते ही

टनटना उठता है सदियों पुराने पीतल का घंट,

चुप हो जाते हैं जातों के गीत,

खामोश हो जाती हैं आंगन बुहारती चूडि़यां,

अभी नहीं बना होता है धान, चावल,

हाथों से फिसल जाते हैं मूसल

और बेटे से छिपाया घी,

उधार का गुड़,

मेहमानों का अरवा,

चढ़ जाता है शंकर जी के लिंग पर।

एक शंख बजता है और

औढरदानी का बूढ़ा गण

एक डिबिया सिंदूर में

बना देता है

विधवाओं से लेकर कुंवारियों तक को सुहागन।

नहीं खत्म होता लुटिया भर गंगाजल,

बेबाक हो जाते हैं फटे हुए आंचल,

और कई गांठों में कसी हुई चवन्नियां।

मैं उनकी बात नहीं करता जो

पीपलों पर घडि़याल बजाते हैं

या बन जाते हैं नींव का पत्थर,

जिनकी हथेलियों पर टिका हुआ है

सदियों से ये लिंग,

ऐसे लिंग थापकों की माएं

खीर खाके बच्चे जनती हैं

और खड़ी कर देती है नरपुंगवों की पूरी ज़मात

मर्यादा पुरुषोत्तमों के वंशज

उजाड़ कर फेंक देते हैं शंबूकों का गांव

और जब नहीं चलता इससे भी काम

तो धर्म के मुताबिक

काट लेते हैं एकलव्यों का अंगूठा

और बना देते हैं उनके ही खिलाफ

तमाम झूठी दस्तखतें।

धर्म आखिर धर्म होता है

जो सूअरों को भगवान बना देता है,

चढ़ा देता है नागों के फन पर

गायों का थन,

धर्म की आज्ञा है कि लोग दबा रखें नाक

और महसूस करें कि भगवान गंदे में भी

गमकता है।

जिसने भी किया है संदेह

लग जाता है उसके पीछे जयंत वाला बाण,

और एक समझौते के तहत

हर अदालत बंद कर लेती है दरवाजा।

अदालतों के फैसले आदमी नहीं

पुरानी पोथियां करती हैं,

जिनमें दर्ज है पहले से ही

लंबे कुर्ते और छोटी-छोटी कमीजों

की दंड व्यवस्था।

तमाम छोटी-छोटी

थैलियों को उलटकर,

मेरे गांव में हर नवरात को

होता है महायज्ञ,

सुलग उठते हैं गोरु के गोबर से

निकाले दानों के साथ

तमाम हाथ,

नीम पर टांग दिया जाता है

लाल हिंडोल।

लेकिन भगवती को तो पसंद होती है

खाली तसलों की खनक,

बुझे हुए चूल्हे में ओढ़कर

फूटा हुआ तवा

मजे से सो रहती है,

खाली पतीलियों में डाल कर पांव

आंगन में सिसकती रहती हैं

टूटी चारपाइयां,

चैरे पे फूल आती हैं

लाल-लाल सोहारियां,

माया की माया,

दिखा देती है भरवाकर

बिना डोर के छलनी में पानी।

जिन्हें लाल सोहारियां नसीब हों

वे देवता होते हैं

और देवियां उनके घरों में पानी भरती हैं।

लग्न की रातों में

कुंआरियों के कंठ पर

चढ़ जाता है एक लाल पांव वाला

स्वर्णिम खड़ाऊं,

और एक मरा हुआ राजकुमार

बन जाता है सारे देश का दामाद

जिसको कानून के मुताबिक

दे दिया जाता है सीताओं की खरीद-फरोख़्त

का लाइसेंस।

सीताएं सफेद दाढि़यों में बांध दी जाती हैं

और धरम की किताबों में

घासें गर्भवती हो जाती हैं।

धरम देश से बड़ा है।

उससे भी बड़ा है धरम का निर्माता

जिसके कमजोर बाजुओं की रक्षा में

तराशकर गिरा देते हैं

पुरानी पोथियों में लिखे हुए हथियार

तमाम चट्टान तोड़ती छोटी-छोटी बाहें,

क्योंकि बाम्हन का बेटा

बूढ़े चमार के बलिदान पर जीता है।

भूसुरों के गांव में सारे बाशिंदे

किराएदार होते हैं

ऊसरों की तोड़ती आत्माएं

नरक में ढकेल दी जाती हैं

टूटती जमीनें गदरा कर दक्षिणा बन जाती हैं,

क्योंकि

जिनकी माताओं ने कभी पिसुआ ही नहीं पिया

उनके नाम भूपत, महीपत, श्रीपत नहीं हो सकते,

उनके नाम

सिर्फ बीपत हो सकते हैं।

धरम के मुताबिक उनको मिल सकता है

वैतरणी का रिजर्वेशन,

बशर्ते कि संकल्प दें अपनी बूढ़ी गाय

और खोज लाएं सवा रुपया कजऱ्,

ताकि गाय को घोड़ी बनाया जा सके।

किसान की गाय

पुरोहित की घोड़ी होती है।

और सबेरे ही सबेरे

जब ग्वालिनों के माल पर

बोलियां लगती हैं,

तमाम काले-काले पत्थर

दूध की बाल्टियों में छपकोरियां मारते हैं,

और तब तक रात को ही भींगी

जांघिए की उमस से

आंखें को तरोताजा करते हुए चरवाहे

खोल देते हैं ढोरों की मुद्धियां।

एक बाणी गाय का एक लोंदा गोबर

गांव को हल्दीघाटी बना देता है,

जिस पर टूट जाती हैं जाने

कितनी टोकरियां,

कच्ची रह जाती हैं ढेर सारी रोटियां,

जाने कब से चला आ रहा है

रोज का ये नया महाभारत

असल में हर महाभारत एक

नए महाभारत की गुंजाइश पे रुकता है,

जहां पर अंधों की जगह अवैधों की

जय बोल दी जाती है।

फाड़कर फेंक दी जाती हैं उन सब की

अर्जियां

जो विधाता का मेड़ तोड़ते हैं।

सुनता हूं एक आदमी का कान फांदकर

निकला था,

जिसके एवज में इसके बाप ने इसको कुछ हथियार दिए थे,

ये आदमी जेल की कोठरी के साथ

तैर गया था दरिया,

घोड़ों की पंूछे झाड़ते-झाड़ते

तराशकर गिरा दिया था राजवंशों का गौरव।

धर्म की भीख, ईमान की गरदन होती है मेरे दोस्त!

जिसको काट कर पोख्ता किए गए थे

सिंहासनों के पाए,

सदियां बीत जाती हैं,

सिंहासन टूट जाते हैं,

लेकिन बाकी रह जाती है खून की शिनाख़्त,

गवाहियां बेमानी बन जाती हैं

और मेरा गांव सदियों की जोत से वंचित हो जाता है

क्योंकि कागजात बताते हैं कि

विवादित भूमि राम-जानकी की थी।

-నిశీధి